Оқулық «Білім беруді дамыту федералдық институты»

436
17.2.
 
17.1-
сурет
Екілік-ондық код 
ондық санда әрбір ондық цифрды осы цифрдың 
17.1-
кесте бойынша төрт разрядты екілік нұсқасымен алмастыру 
арқылы жасалады. Мысалы,
11
10
00010001
2—10 
ретінде беріледі
. 
Бұл 
ретте әрбір байтта екілік
-
ондық кодта берілген екі ондық цифр 
орналасады. Екілік
-
ондық код мұндай түрленімде ондық санға 
балама екілік сан болып табылмайтынын атап өтеміз. 
ЖАДСЫЗ ЦИФРЛЫҚ ЛОГИКАЛЫҚ 
АВТОМАТТАР
 
 
Жадсыз 
цифрлық 
логикалық 
автоматтар, 
немесе 
комбинациялық логикалық құрылғылар, деп шығыстарындағы 
логикалық мәндері берілген уақыт моментіндегі кірістердегі 
логикалық мәндердің жиынтығымен бір мағыналы анықталатын 
электрондық цифрлық құрылғыларды айтады. Жадсыз логикалық 
автоматтарға дешифраторлар, шифраторлар, мультиплексорлар
, 
демультиплексорлар, сумматорлар және интегралдық схема түрінде 
шығарылатын басқа да цифрлық құрылғылар жатады. 
Дешифратор
деп 
n 
кірістердегі екілік санның кодына 
байланысты өзінің 
2
n
шығыстарының бірінде ғана логикалық 1 
сигналын шығаратын құрылғыны айтады. 17.1, 
а-в
суреттерінде: 
n 
=
2 
кірісіне және
2
n
= 4 
шығысына арналған дешифратордың 
интегралдық схемасының шартты белгісі, оның функционалдық 
схемасы және ақиқат кестесі келтірілген. 

437
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
17.2-
сурет
Көбінесе дешифраторлардың схемалары қосымша кірістермен, 
мысалы рұқсат ету (стробтау) кірісімен жасалады. Стробтау 
дешифратордың шығысында жалған сигналдардың пайда болуына 
жол бермей, кірістегі цифрлық код өзгерген кезде өтпелі процестің 
уақыт аралығында оның жұмысына тыйым салады. 
Кодтарды түрлендіргіш 
дешифратордан кірістегі әрбір 
логикалық 1 және 0 жинағын шығыстағы логикалық 1 және 0 
жинағымен бір қатарлы сәйкестікке келтіретінімен өзгешеленеді. 
Мысал ретінде интегралдық схема мен оның 17.2, а және б
суреттеріндегі, 
Q
4
Q
3
Q
2
Q
1
екілік санының кодын (индекстердегі 
цифрлар разрядтар нөмірін көрсетеді)
F
1
— F
9
басқару 
сигналдарына желілік индикатордың тоғыз сегментімен 
түрлендіретін ақиқат кестесін алуға болады (17.2
-
сурет, 
в
). 
Шифратор
дешифраторға кері функцияны атқарады. Оның 
2
n 
кірісі болады, олардың бірінде логикалық , ал қалғандарында 
– 0. 
Бұл ретте 
n 
шығыстарда екілік санның коды бірлік кодтың нөміріне 
сәйкес келуі тиіс. 
Мультиплексор 
деп 
2
т 
ақпараттық кірістерінің бірін бір 
шығысқа коммутациялауға арналған құрылғыны айтады. Қажетті 
коммутацияны іске асыру үшін мультиплексордың ақпараттық 
кірістерден басқа 
т
адрестік кірістері болады. Адрестік кірістерде 
екілік кодтағы санның мәні коммутацияланатын ақпараттық кірістің 
адресін білдіреді. 

438
17.4-
сурет
17.3-
сурет

439
 
17.5-
сурет
Екі адресті 
m =
2 (
y
1
және
y
2
) 
және төрт ақпараттық 
2
m
= 4 (x
1r
x
2
, 
x
3
, x
4
)
кірісті мультиплексордың интегралдық схемасының шартты 
белгісі, оның функционалдық схемасы және ақиқат кестесі 17.3, 
а-в 
суреттерінде келтірілген. 
Демультиплексор
мультиплексорға кері функцияны атқарады. 
Оның көмегімен а адресті кірістерде екілік кодтағы санның мәніне 
байланысты бір ақпараттық кірісті 
2
m
ақпараттық шығыстардың 
біріне коммутациялау жүзеге асырылады. 
Екі адресті 
m =
2 (
y
1
және
y
2
) 
және төрт ақпараттық 
2
m
= 4 (F
1
, F
2
, 
F
3
, F
4
) 
шығысты демультиплексордың схемалық іске асыру мысалы, 
оның дешифратордың ақиқат кестесі (17.1, 
в
суретін қараңыз) 
ескерілген ақиқат кестесі 17.4, 
а 
және 
б
суреттерінде келтірілген. 
Логикалық функциялар генераторы 
деп өз шығысында оның 
ақпараттық кірістеріндегі логикалық шамалар мәндерінің қажетті 
функциясын алуға мүмкіндік беретін құрылғыны айтады. Мұндай 

440
17.7-
сурет
генераторлар басқарушы және ақпараттық кірістерінің міндетін 
орындарымен алмастыру қажет мультиплексорлардың негізінде 
(17.3, 
б
суретін қараңыз) іске асырылады. Мысалы, логикалық 
функциялар генераторының (17.5
-
сурет, 
а
) 
y
1
, y
2
, y
3
, y
4
басқарушы 
кірістерінде сәйкес логикалық 1 және 0 мәндерін бере отырып, 
шығыста ақпараттық х
1
және
x
2
кірістеріндегі шамалардың кез кел
ген 
F
функциясын аламыз. Мысалы,
F =
Х
1
+ 
Х
2 
және
F = 
х
1
˄ х
2
17.6-
сурет

441
Рис. 17.8
17.9-
сурет
логикалық функцияларына, яғни 17.5, б және в суреттеріндегі 
ақиқат кестелеріне 
y
1
, y
2
, y
3
, y
4
=
1000 
және
0001 
мәндері сәйкес 
келеді
. 
Логикалық функцияларды алудың мұндай тәсілі элементтік 
базаны интегралдық атқарымда сәйкестендіруге және логикалық 
автоматтарды жобалау уақытын қысқартуға мүмкіндік береді. 
Сумматор 
деп екі екілік санды арифметикалық қосуға арналған 
құрылғыны айтады. Кіші (
і 
– 1)-
ші разрядтан үлкен (
і
+ 1)-
ші 
разрядқа тасымалдарды ескере отырып, екі аттас 
і-х
разрядтарын 
қосу бір разрядты 
жартылай сумматорлардан
құралатын бір 
разрядты сумматормен жүзеге асырылады. Жартылай сумматорлар 
кіші разрядтан тасымалды ескермейді. 
17.6, 
а-в
суреттерінде бір разрядты жартылай сумматордың 
интегралдық схемасының шартты белгісі, оның функционалдық 
схемасы және ақиқат кестесі келтірілген, аталмыш кестедегі 
А
і
және
B
і
— 
екі екілік санның аттас разрядтары
; 
S
і
— 
қосынды
; 
Р
і
— 
үлкен 
разрядқа тасымал
. 
Бір разрядты сумматордың интегралдық схемасының шартты 
белгісі, оның функционалдық схемасы және ақиқат кестесі 17.7, 
а-в
суреттерінде келтірілген. Бір разрядты сумматорлардан көп 
разрядты сумматорлар құралады. Екі разрядты сумматордың 
схемасы және интегралдың схемасының шартты белгісі 17.8, 
а
және 
б 
суреттерінде келтірілген. 
Цифрлық компаратор 
деп екілік сандарды салыстыру 
құрылғысын айтады. Сумматорды қолдану арқылы іске асырудың 
мүмкін болатын схемаларының бірі 17.9
-
суретте келтірілген.
Шынында, егер 
і
— 
разряд нөмірін білдіретін
аттас разрядтарда 
A
j
 = 
B
j 
болса
,
онда
A
j
және
В
і
Б
і
= 1-
ге тең болады және үлкен разрядқа 
тасымал 
Р
і
 =
0 
болады
. 
17.8-
сурет

442

жүктеу/скачать 21,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: