86
86
құраушысының лездік мәні:
)
sin(
)
cos(
Φ
+
Φ
=
+
Ω
Φ
=
Φ
ψ
ω
α
t
t
m
m
x
,
тең болады,
мұндағы Ф
т
—
орамды тесіп өтетін магнит
ағыныныңмаксималды мәні (амплитудасы); α
–
х осьіне қатысты
тұрақты магниттің кеңістіктік орналасуының бастапқы (яғни уақыт
санағының басы ретінде қабылданған
t =
0 моментіндегі) бұрышы;
ω
—
тұрақты магниттің Ω бұрыштық айналу жылдамдығының
мәнімен және өлшемділігімен сәйкес келетін, магниттік ағынның
синусоидалық
функциясының бұрыштық жиілігі;
ψ
A
=
π
/2 +
ɑ
—
магнит ағынының бастапқы фазасы;
ω
t
+
ψ
Ф
—
магниттік ағынның
фазасы. Осы жерде және ары қарай,
бастапқы фаза t =
0 уақыт
мезетіндегі
синусоидалық
функцияның мәнін анықтайды.
Электрмагниттік
индукция заңна сәйкес, орамның ағындық
ілінісі
өзгерген кезде онда, оң бағытын (
4.1,
а
суретін
қараңыз)
Ф
х
ағынының оң бағытымен бұрғы ережесі арқылы байланыстыратын,
ЭҚК индукцияланады.
ЭҚК
-
ң оң бағыты Ф
х
магниттік
ағынның бағыты бойынша
бұралатын бұрғы сабының айналу бағытымен сәйкес келеді:
)
sin(
)
cos(
/
e
m
m
x
t
E
t
dt
d
e
ψ
ω
ψ
ω
ω
+
=
+
Φ
−
=
Φ
−
=
Φ
(4.2)
мұндағы
E
m
𝐸
𝑚
=
𝜔
Φ
𝑚
—
ЭҚК амплитудасы;
ψ
е
=
ψ
Ф
–
π
/2 =
ɑ
—
ЭҚК
-
ң
бастапқы фазасы.
4.2-
суретте Ф
х
= Ф
х
(
ω
t
) магниттік ағынының және е = е(ω
t
)
ЭҚК
-
ң
t
ω
фазасына, яғни
t
уақытына тәуелділігі бейнеленген.
4.1-
сурет
(4.1)
87
87
4.2-
сурет
4.3-
сурет
Синусоидалық шамаларды ω
t
тәуелділік секілді графиктер
түрінде бейнелеу қабылданғанын айта кетейік. Сондықтан да
бастапқы фаза, синусоидалық шаманың координаттар басына, яғни
ω
t = 0
қатысты ығысуын анықтайды. Бастапқы фаза, абсцисс осьі
бойымен координаттар басына ең жақын нөлдік мәнге ие
синусоидалық шаманың теріс мәндерінен
координаттар басчна
дейінгі оң мәндерге қарай есептелінеді.
Егер бастапқы фазасы нөлден үлкен (аз) болса, онда
синусоидалық шаманың басы солға қарай
– 4.2-
суреттегідей
–
координаттар басынан (оңға) қарай ығысқан.
Егер генератордың
а
мен
b
шықпаларына
R
ж
жүктеме
кедергілеріне ие резисторды жалғасақ
(4.1,
а
c
уретін қараңыз), онда
алынған тізбекте
i
синусоидалық
ток болады.
4.1,
в
суретінде,
R
іш
резистивті және
L
іш
индуктивті элементтері
генератордың ішкі параметрлерін: өткізгіш кедергісін және
орамның өзіндік индуктивтілігін бейнелейтін, электрмеханикалық
генератордың
алмастыру схемасы
келтірілген. Егер генератордың
алмастыру
схемасындағы
резистивті
және
индуктивті
элементтердің параметрлерін елемеуге болатын болса, онда
е
синусоидалық ЭҚК көзі
немесе
синусоидалық кернеу көзі
оныңі
идеал алмастыру схемасы
болып
табылады
(4.3-
сурет, а). Егер
генератор тізбегіндегі
ток сыртқы тізбектің параметрлеріне тәуелді
болмаса, онда генератордың алмастыру схемасы
ретінде идеал
J
(
t
)
синусоидалық ток көзі болады, мұндағы
J
(
t
)=
i
k
–
генератордың
a
және
b
шықпаларының қысқаша тұйықталуы кезіндегі ондағы тоқ.
ЭҚК мен
ток көздерін алмастыру схемасының активті
элементтері деп, ал резистивті, индуктивті және сыйымдылық
элементтерін
–
пассивті элементтері деп атайды.