Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

179
ДЕНЕ
ЖАТТЫҒУЛА
-
РЫМЕН 
АЙНАЛЫСУШЫ
-
ЛАРДЫ 
ТЕСТІЛЕУ 
Клиноостатикалық  сынақ  өту  кезінде  орындалады,тұрып 
жатқан орынға дейін. Әдетте айтылған 4-6 жылдамдықпен пуль
-
сті төмендетеді. Импульстің айтарлықтай баяулауы автономды 
жүйке  жүйесінің  тонусты  көрсетеді.  Сонымен  қатар  демалыс 
кезінде  алынған  деректер,  функционалдық  жүйенің  резервтік 
мүмкіндіктерін  үнемі  көрсетпейді.  Ол  үшін  ағза  жүктеуге  жа
-
уап беруі қажет. Жүйелер мен ағзалардың функционалды күй
-
ін зерттеу функционалдық сынақтар деп аталатын әдіс арқылы 
жүзеге асырылады. Олар бір сатылы, екі сатылы немесе аралас 
болуы мүмкін. мпульсті жауапты бір реттік физикаға бағалау
Жүктемені (20 тірілім) жүрек жиілігін демалыста және жүк
-
темеден  кейін  салыстыру  арқылы,  яғни  жүрек  соғу  жиілігінің 
пайыздық мөлшерін анықтау арқылы бір сатылы сынау арқылы 
жүзеге асыруға болады. Демалу кезінде жүрек соғу жылдамдығы 
100%, жүктеме алдында және кейінгі жиіліктегі айырмашылық 
- x үшін. Мысалы, импульстің жүктеме алдындағы тыныс алу 
уақыты 10 секунд ішінде 12 секунд, ал жүктемеден кейін қал
-
пына келтірудің алғашқы минутында 20 рет 10 секундқа дейін. 
Біз пропорцияны құрып, жүрек соғу жиілігінің пайызын есептеп 
шығарамыз:
12 қн. — 100%;
(20 - 12)қн. — х %;
(20 - 12)100
12
Летунованың  үлгісі  жүктің  үш  нұсқасын  қамтиды.  Бірінші 
нұсқа  -  30  секундта  20  қуатты  скважиналар  (қуат  жүктемесі). 
Скважинаның қолында тұрғанда, төмен қарай алға қарай тарту 
керек.  Жаттығудан  кейін  импульстік,  артериялық  қысым  және 
басқа да параметрлер 3 минут бойы өлшенеді. Екінші нұсқа 15 
секундқа (жоғары жылдамдықтағы жүктеме) максималды жыл
-
дамдықпен нүктеде іске қосылады, содан кейін субъект 4 минут 
бойы  байқалады.  Үшінші  нұсқа  –  метроном  бел  астында  ми
-
нутына 180 қадамдар орнына 3 минуттық жүгіру қарқыны 70 ° 
майысуы, жамбас 40 бұрыш қалыптастыру - шынтақ буындарда 
жылы майысқан, қолына еркін қозғалыстар, 45 °, содан кейін 5 
минуттан кейін бақыланады.
=67 

180
ДЕНЕ 
ЖАТТЫҒУЛА
-
РЫМЕН
АЙНАЛЫСУШЫ
-
ЛАРДЫ
ТЕСТІЛЕУ 
Физикалық  тәрбиеленген  адамдар  үшін  ең  таралған  үш 
сатылы  сынақ  болды.  Әр  жүктеме  алдында  және  одан  кейін 
импульс  анықталады  (10  секунд  ішінде)  және  қысым  (иыққа 
бекітілген манжеттер, жүктеме кезінде алынбайды).
Жүктелуден  кейін  импульс  пен  қысым  әрбір  минуттың 
соңында қалпына келтіру кезеңінің 3-тен 5 минутына дейін өл
-
шенеді.
Дене жүйелерінің функционалдық жағдайын бағалау төмен
-
дегі көрсеткіштер бойынша жүзеге асырылады:
■
   Денеге түсетін ауырлықты орындау сапасы;
■  
 жүрек соғу жиілігінің пайызы, тыныс алу жиілігі;
■  
 бастапқы күйге оралу уақыты; 
■ 
  максималды және ең төменгі қан қысымы;
■
   қан қысымын бастапқы деректерге қайтару уақыты;
импульстік  қисықтардың,  тыныс  алу  жылдамдығының  және 
қан қысымының табиғаты бойынша реакцияның типі (нормо
-
тониялық, гипертониялық, гипотониялық, астеникалық, дисто
-
никалық). 
Дененің  функционалдық  мүмкіндігін  анықтау  кезінде  ке
-
шендегі барлық деректерді ескеру қажет (мысалы, тыныс алу, 
импульс).
Денеге түсетін ауырлығы бар үлгілер денсаулық пен дене шынықтыру 
жағдайына байланысты таңдалуы және қолданылуы керек.
Физикалық еңбекке қабілеттілікті анықтаудың ең оңай жолы 
баспалдақпен  көтерілу  кезінде  демікпені  анықтау.  Егер  4-ші 
қабатқа байсалды қарқынмен тоқтаусыз және қиындықтарсыз 
көтерілсеңіз – сіздің еңбекке қабілеттілігініз жақсы күйде. Егер 
серпіліс  тыныс  жетіспеушілігімен  жүрсе,  импульсті  басқарып 
көтеріліңіз: 4-ші қабатқа көтерілгеннен кейін, ЖСЖ минутына 
100 соқтығыстан төмен болса, өте жақсы нәтиже деп саналады, 
минутына 100-130 соққы - жақсы, минутына 130-150 соққы –
орташа, 150-ден жоғары - қанағаттанарлықсыз, бұл жаттығудың 
жоқтығын көрсетеді.
Физикалық еңбекке қабілеттілікті анықтаудың келесі жолы 
- белгілі бір уақыт ішінде 4-ші қабатқа көтерілу (алғашқы 2 ми
-
нут аралығында). Осыдан көтеріден кейін жүрек соғу жылдам
-
дығы минутына 140 соққыдан жоғары болған адамның физика
-

181
ДЕНЕ
ЖАТТЫҒУЛА
-
РЫМЕН 
АЙНАЛЫСУШЫ
-
ЛАРДЫ 
ТЕСТІЛЕУ 
лық еңбекке қабілеттілікті нашар көрсеткіште.
Дене  көрсеткішін  бағалау  Рутиер  сынағының  көмегімен 
бағалануы  мүмкін.  Артқы  жағындағы  шамадан  тыс  жағдайға 
15 секунд ішінде импульсты есептеңіз (P1). Содан кейін 45 се
-
кундта 30 рет отырыңыз, пульсті 15 секунд бойы шамадан тыс 
қалыпта (P2), сондай-ақ қалпына келтіру кезеңінің (P3) алғашқы 
минутынан соңғы 15 секунд ішінде қайта санаңыз.
P1 - 18, P2 - 30 және P3 - 22 рет.
Бұл мәндерді формулада алмастырамыз:
 (4(Р1 + Р2 + P3) - 200)/10 = (4(18 + 30 + 22) - 200)/10 = 8.
Тесттің нәтижелері төмендегідей бағаланады: 0 - 3 - жақсы 
физикалық көрсеткіштер; 3 - 5 - орта; 6 - 8 - қанағаттанарлық; 
8-ден астам - нашар. 
Әр жаттығудың физикалық жүктемесін және энергия шығы
-
нын  анықтаған  дұрыс,  ол  физикалық  жұмыс  кезінде  оттегі  ең 
көп тұтыну сияқты объективті критериймен қамтамасыз етіледі. 
Денедегі  оттегіні  қолдануға  қабілетті  физикалық  жаттығулар 
мен спортшылар жақсы танымал. Олар жүгіру, жүзу, шаңғымен 
сырғанау, спорт ойындары. 
Қазіргі уақытта оттегіні максималды тұтыну үшін физикалық 
жаттығулардың энергия құнын бағалау үшін көптеген нұсқалар 
жасалды. Осылайша, американдық маман Кеннет Купер ОЕКТ 
-ды 12 минуттық тест арқылы анықтауды ұсынады: 12 минуттан 
кейін аралығында максималды арақашықтықты жүгіріп немесе 
жүріп өту керек. Егер демікпе айқын байқалса, тыныс ырғағы 
қалпына  келтірілгенге  дейін  жүгіруді  немесе  жүруді  бәсең
-
детіңіз.
Зерттеулер көрсеткендей, адам 12 минут ішінде жүгіріп неме
-
се жүріп өтуі ОЕКТ-ға пропорционалды. Мысалы, 30 жастағы 
ер адамға «жақсы» дайындық дәрежесі болуы үшін ол 12 минут 
ішінде 2,5-тен 2,7 км-ге дейін жүгіріп өтуі керек. Бұл жағдайда 
ОЕКТ = 42,6 - 1,1 мл / кг / мин.
Үзілістен кейін жаттығу дәрісі қайта бастау үшін жүктемені 
азайту керек. Қаншаға? Әртүрлі адамдар үшін жаттығу арасын
-
дағы үзілістер ОЕКТ біркелкі емес азайтатындықтан, жеке оқу 
бағдарламаларын  қалай  жасау  керектігін  үйрену  керек.  Мұны 
істеудің үш жолы бар.
Машыққандық дәрежесін денсаулық жағдайына, тестілеудің 
мақсаттарына  және  т.б.  сәйкес  бақылау  сынақтарын  қолдану 
арқылы анықталуы керек. Бұл үшін мамандар өздігінен бақылау 
күнделіктерін жүргізуді ұсынады (14-кесте).

жүктеу/скачать 34,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: