Оқулық физика 8 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі ұсынған

121
Тәжірибе негізінде алынған жоғарыдағы формуладан өткізгіштің 
меншікті кедергісін мына өрнек бойынша анықтайды:
 
ρ
= RS
l
.
Халықаралық бірліктер жүйесінде өткізгіштің
 
меншікті кедергісі 
Ом
⋅ 
метр
 
(Ом · м)
 
бірлігімен өлшенеді. Әдетте, материалдардың меншікті 
кедергілері кестелерден табылады.
4. 
Алдыңғы өткен тарауда (§21) 
кернеу 
деп электрстатикалық 
өрістің екі нүктесінің арасындағы потенциалдар айырымын атадық 
(U = 
φ
1
 – 
φ
2
). Алайда электрстатикалық өрістегі
 
кернеу ұғымы тұйық 
электр тізбегіне қатысты қарастыратын
 
кернеу ұғымының 
салдары 
бо-
лып табылады. Сонымен, тұйық электр тізбегін пайдаланып, 
кернеудің 
толық физикалық мағынасын
ашайық.
Тұйық электр тізбегінің 
сыртқы
және 
ішкі
бөліктерден тұратынын 
айттық. Тізбектің сыртқы бөлігінде электр өрісінің күші, яғни Кулон 
күші (
F = qЕ
) зарядтарды қозғап жұмыс жасайды. Зарядтардың реттел-
ген қозғалысының (электр тогының) бағытына оң бірлік зарядтың 

E
кернеулік векторы мен 

F
кулондық күшке бағыттас қозғалыс бағытын 
алу келісілген (сурет 5.8, 
а
). Осы арада тарихи қалыптасқан мына 
жайтты айта кетейік. Токтың бағыты туралы келісім өткізгіштерде 
электр тогын тасымалдайтын бөлшектердің табиғаты ашылмай тұрған 
кезде жасалған еді. Көп жылдар өткеннен кейін металл өткізгіштердегі 
токты оң иондар емес, теріс зарядталған электрондардың тасымалдай-
тыны белгілі болды (сурет 5.8, 
ә
). Алайда электрондар электр өрісінде 
оң зарядтарға қарама-қарсы қозғалады. Соған қарамастан токтың 
қозғалу бағытына бұрынғыша электр өрісіндегі оң зарядтың қозғалыс 
бағыты алынады. 
Сонымен, тізбектің сыртқы бөлігінде кулондық күш оң зарядтар-
ды ток көзінің оң полюсінен сол полюсіне жеткізеді. Жоғарыдағы 
электр тізбегінде (сурет 5.7, 
ә
) оң зарядтардың қозғалысы (яғни токтың 
бағыты) сағат тілі қозғалысының бағытына сәйкес келеді (1 
⇒ 
2). Бұдан 
әрі оң зарядтар ток көзінің ішімен 2 
⇒ 
1 бағытында қозғала алмайды; 
өйткені ток көзінің ішіндегі электр өрісінің кулондық күші оң заряд-
тарды кері тебеді. 
Өз кезегінде электрондар да тізбектің сыртқы бөлігінде сағат тілі 
жүрісінің бағытына қарсы қозғалып, ток көзінің теріс полюсінен оң 
полюсіне жетеді (2 
⇒ 
1). Алайда теріс зарядты электрондар ток көзінің 
ішімен 1 
⇒ 
2 бағытында қозғала алмайды; өйткені электр өрісінің 
кулондық күші теріс зарядтарды кері тебеді. 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

122
Сөйтіп, тұйық электр тізбегінде ток көзінің полюстеріне жеткен 
зарядтар оның ішкі бөлігінде қарсы бетке өте алмайды да, электр тогы 
жүрмейтін болады. Электр тогы үзбей жүру үшін ток көзінің ішіндегі 
кулондық тебіліс күштерін жеңе отырып, оң зарядтарды ток көзінің 
оң полюсіне қарай, теріс зарядтарды ток көзінің теріс полюсіне қарай 
жеткізетін табиғаты бөлек басқа күштер жұмыс жасаулары қажет. 
Міне, осындай күштерді, алдыңғы параграфта айтқанымыздай, 

жүктеу/скачать 4,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: