Оқулық Ѳнделген ж әне толықтырылған 2-басылым

206
XI Тарау. Психикалық науқастар терапиясының негіздері
терапиялык маңызы бар, себебі наукастың дертке деген дұрыс катынасын 
калыптастырады.
Тура психотерапия
сөзбен әсер ету жолымен іске асады және наукаска тікелей 
бағытталады. Тура психотерапияны жүргізу кезінде наукас ояу жағдайда не- 
месе гипноздык ұйкыда болуы мүмкін. Тура психотерапия әдістерінің ішінде 
рационалды психотерапия, функционалды жаттығу әдісін, сергектік, гипноздык 
ұйкы жағдайында сендіру, аутогенді жаттығу және аналитикалык психотера- 
пияны атауға болады.
Рационалды психотерапия
— айкындап, түсінікті етуге бағытталған психоте­
рапия әдісі. Оның негізгі максаты — наукастың өз дерті жөнінде калыптаскан 
кате көзкарасын өзгерту. Әдістің негізін салушы П. Дюбуаның (1913) пікірінше, 
бұл психотерапия сендіру элементтерінен толык еркін жұмыс істейді, тек 
наукастың интеллектісіне, оның акыл-ой жүйесіне әсер етеді. Дюбуа наукас пен 
оның туыстары дәрігерге келіп, дертті жағдайдың ерекшеліктері мен оны емдеудің 
жоспары туралы арнайы окудан өтуі керек деп есептеген. Бұл әдістің жетілуіне
В.М. Бехтерев, С.И. Консторум, В.Е. Рожнов сиякты ғалымдар да үлкен үлес 
косты. Әрбір дәрігер наукаспен сөйлескенде, оған дерт сипаты, пайда болу 
себептері, жүргізілетін терапия ерекшеліктері және болашакка болжамы жөнінде 
түсінікті тілде жеткізуі керек. Осының барлығы тек орын алған дертті күйді 
зейінмен зерттегенде ғана емес, наукастыщ мінез-кұлкын, тұлғалык ұстанымдарын, 
ситуацияны түсіну дәрежесін дұрыс ескергенде тиімді болады. Бұл әдіс 
ипохондриялык жағдайлар, күдіктенулер, фобиялар (канцерофобия, кардиофо­
бия, сифилофобия), жүйкелік соматовегетативті бұзылыстар кезінде, жүйкелік- 
психикалык бұзылыстармен жүретін соматикалык аурулар кезінде өте тиімді.
Функционалды жаттығу
максаты — калыптаскан дертті жүріс-тұрыс 
стереотипін жаттығулар аркылы бұзу және жаңа сау стереотип калыптастыру. 
Дәрігер бакылауымен ж әне оны ң белсенді араласуымен ф обия немесе 
истериялык бұзылыстар кездесетін наукастар біртіндеп өзіндегі бұзылыстардан 
алшактайды, өз әрекеттері саласын кеңейте түседі. Мысалы, агорофобия кезінде 
алғашында наукас дәрігердің колдауымен, дәрігермен бірге аулаға шығады, 
келесі күні аула ортасына дейін жетеді, келесі күні көшеге шығады. Кейінірек 
ол осы әрекеттерді өзі жасайды, мүмкіндіктерін ұлғайтып отырады.
Сергектік жағдайындағы сендіру
— дәрігердің күшті ерікті-кайратты ыкпал 
етуі аркылы жүргізілетін психотерапия әдісі. Әдіс наукастың эмоционалды- 
еріктік сферасына бағытталған, наукастың сенімі жоғары болған сайын тиімдірек 
болады. Бұл әдіс, әсіресе, балаларда тиімдірек, ал ересектерде истериялык, 
фобиялык, неврастения белгілері болғанда колданылады. Сендіру әдісі дәрігер 
кабинетінде немесе палатада жүргізіле береді. Наукас бұл кезде жатады немесе 
көзін жұмып жартылай отырған күйде болады.
Сендіру формуласы гипнозда колданылатын сендіру әдісіне ұксас. 
Сеанстардың жалпы саны 15—20 рет.
Гипноздыц уйцы жағдайындағы сендіру
— кеңес психологы К.И. Платоновтың 
аныктамасы бойынша, «психотерапияның негізгі діңгегі». Әдіс мәні — емдеу 
максатында адамның жоғары сенгіштігін өз калауы бойынша гипноз жағдайына 
енгізуде колдану. Гипноз кұбылысының ф изиологиялы к түсініктемесін

Психотерапия
207
И.П. Павлов зерттеулері берді, бұл «парциальды» ұйкы жағдайы деді, бұл кез­
де үлкен ми кыртысының терең тежелуі фонында дәрігердің көмегімен рап- 
портты камтамасыз ететін «күзет пунктінің» жекелеген белсенділігі сакталады 
деп түсіндірді. Психоз жағдайындағы наукастарға гипнотерапия колданылмайды. 
Гипнотерапия ш екаралык психикалык бұзылыстарды, психосоматикалык 
аурулардың кең көлемін (бронхиалды астма, гипертония ауруының бастамасы, 
экзема, стенокардия т.б.), алгиялык, агриппниялык синдромдарды, алкоголизм 
мен нашакорлыкты емдеуде колданылады. Психотерапияны бастамас бұрын 
наукаска әдістің мәнін түсіндіріп, оған салмакты карау керектігін айтады және 
оның сенгіш тік дәрежесін аныктайды. Терапияны өткізу үшін арнайы 
жабдыкталған (дыбыс изоляциясы, көмескі жарык, ыңғайлы орындык, еденде 
кілем және т.б.) бөлме кажет. Сендіру сеансы 3 сатыдан тұрады:
1) наукасты гипноздык ұйкыға енгізу;
2) гипноздык ұйкы және осы жағдайда сендіру;
3) гипноздык ұйкы жағдайынан шығару.
Наукасты гипноздык ұйкыға жылдамырак енгізу үшін сөздік сендіруден 
баска метроном дыбысы, жауын шуы, теңіз толкыны шуылын, наукас терісін 
сипау, наукаска жылтыр затка көзін «бекітуді» ұсынады және т.б. тәсілдер де 
колданылады. Алдымен наукасты тыныштандырып, босаңсытады, содан соң 
денедегі жайлы сезімдермен жүретін ұйкы жағдайына енгізеді. Келесі сеанстар- 
да наукасты мазалайтын такырыптар козғалады, оларға дұрыс баға беріліп, 
аурудан сауығып кететініне сендіреді. Гипноздык ұйкыдан шығу дәрігер ко- 
мандасымен іске асырылады.
Гипноздық үйқы сатылары:
• І — калғу жағдайы, наукас бұл кезде сендіруге карсы тұра алады;
• І І — гипотаксия, сендіруге пассивті көну; оны козғалыссыз отыруға 
көндіруге болады, бірак коршаған ортаны бағдарлау сакталады;
• ІІІ — сомнамбулизм, дәрігерге толык бағыну, оянған соң болған окиғаны 
толык ұмыту.
Емдеу максатында гипноздың І, ІІ сатыларын колданады. Гипноздан кейін 
әлсіздік, сирек естен тану, тырысулык ұстама (истерияда), гипнозға әдеттену 
болуы мүмкін. Кейде раппорт жоғалуы байкалы п, гип н озды к ұйкы 
физиологиялыкка ауысуы мүмкін. Мұндай жағдайларда физиологиялык ұйкыны 
бірден бұзбайды, тек жарты сағат өткен соң гипноз сеансынан кейінгі әдіспен 
оятады. Ем курсы гипноздың 10—15 сеансынан тұрады.
Аутогенді жаттығу
тек сендіру әсерін ғана емес, өз-өзін сендіруді 
басшылыкка алады. Әдіс авторлары оның мәнін ағзаның вегетативті және 
соматикалык бұзылыстарын наукастың өз ерік-күшімен реттеуінде деп көрсетеді. 
Бұл әдіске көрсеткіштер функционалды бұзылыстар айкын көрінетін аурулар 
(бронхиалды астма, гипертониялык аурудың бастапкы кезеңі мен эндартериит, 
Рейно ауруы және т.б.) болып табылады. Аутогенді жаттығу негізінен Шульцтің 
әдістемесі бойынша жүргізіледі. Ол бойынша пациент 6 жаттығуды игеруі керек:
1) дененің бүкіл бұлшык еттерін тез және толык босаңсыту;
2) перифериялык тамырлар тонусына ерікті түрде әсер ету аркылы кол мен 
аякта жылу сезімін туғызу;

208
XI Тарау. Психикалық науқастар терапиясының негіздері
3) жүрек кызметінің ритмін ерікті түрде реттеу;
4) тыныс ырғағы мен тереңдігіне әсер ету;
5) кұрсак куысы кан тамырларының тонусына ерікті түрде әсер ету аркылы 
жылу сезімін туғызу;
6) тамырларға әсер ету аркылы бас аймағында салкындык сезімін туғызу. 
Мұның барлығы арнайы таңдалып алынған сөз формулаларын іштей, 
ойша бірнеше рет кайталау аркылы кол жеткізіледі.
Емдеудің толык курсы үлкен жаттығуды кажет етеді және 12 аптаға созыла- 
ды. Әрбір жаттығу 2 апта бойы 5—10 минуттан тәулігіне 3 реттен де жиірек 
жүргізіледі. Аутогенді жаттығуды дәрігер өз бакылауына алады, ол наукастың 
өз-өзін сендіру формуласын да жасайды.
Рационалды психотерапия, сергектік және гипноздык ұйкы жағдайындағы 
сендіру, аутогенді жаттығу жеке немесе 
топтыц психотерапия
сипатында да 
болуы мүмкін. Соңғы әдіс алкоголизм сиякты патологияда артыкш ылык 
көрсетеді. Топ сәтті кұрылса, пациенттердің сенгіштік дәрежесі артады.
Аналитикалъщ психотерапия (психоанализ)
фрейдизм мен неофрейдизмнің 
идеологиялык позицияларына негізделген. Әдіс максаты — аурудың негізінде 
жаткан жасырын, санадан тыс комплекстерді аныктау, және оларды наукас 
санасына жеткізу. Наукаспен ұзак уакыт әңгімелескенде, оның кателесіп, 
аңдамай айткан сөздері мен жазған жазуларының, көрген түстерінің симво- 
ликалы к мағынасы ашылады. Кейбір жағдайларда наукас жағдайындағы 
жаксаруды (кейде көп жылдарға) наукас пен дәрігердің тікелей карым- 
катын

жүктеу/скачать 11,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: