көрінеді. Олардың өзара эрекетінің шарттарын өзгерте отырып, бұл
жағдайда алынған нәтижелерді толыктырып жэне түзете отырып, казіргі
ғалымдар зерттелетін кұбылыстың өзара әрекеттің эр-алуан түрлерін
ескеретін жэне динамикасын ашатын жаңа теориялар ашуға мүмкіндік
алды. Бұл классикалық жаратылыстаныммен салыстырғанда алға қадам
жасап, әлемді тереңірек тануға жағдай жасайды.
Субъекттің,
эксперименталды
кондырғының
жэне
таным
объектісінің белсенді өзара эрекеті - казіргі ғылыми зертгеулердің
принципиалды жаңа қасиеті болып табьшады. Ол тек физикада, химияда
жэне биологияда ғана емес, ерекше куатты эксперименталдык
қондырғыларды кажет ете коймайтын элеуметтану, экономика,
психология, антропология жэне ѳзге де ғылым салаларында да ѳзін
аңғартады. Мындаған жылдар бойы жануарларды, оның ішінде жоғары
түрлерін де пассивті бакылау, оларда ойлау, тіл шығармашылық кабілет
жэне, демек, психика да жок деген пікірдің үстемдігіне негіз болды. Бұл
пікір кұдай адамға ғана жан берген деген христиандык іліммен де
косталып келді. Бұл пікірге алғаш соккы берген Ч. Дарвин адамның
жануардан - жоғары адам тэрізді приматтардан шыканын дәлелдеді.
Сощы ондаған жылдар бойы ғалымдар жануарларды пассивті түрдегі
бакылаудан олардың психикалык өміріне белсенді түрде араласуына
көпггі. Кейбір тәжірибиелер, мысалы, маймылдарды дыбыстык тілмен
сөйлемге үйрету талпыныстары сәтсіз аякталды. Алайда 60-70 жылдары
бірнеше шимпанзелерді мьшкаулардың колданатын ым тілімен сөйлеуге
үйрету іске асты. Олардың кейбірі жүз елуден астам сөздерді жаттап
олардан грамматикалык тұрғыда пайьшдалған фразаларды өз көңіл-
күйлерімен коршаған жағдайда байланысты кұрастыра алатын дәрежеге
Достарыңызбен бөлісу: |
