өз бастауын алады. ¥лы казак ағартушысы, Ш.Ш. Уэлиханов кэдімгі
казак кұкығының демократиялык бастауларын атап өтеді, олар -
жариялылық, рулық ынтымактастык, карапайымдьшык, сот процесінің
бәсекелестігі, оған жактар өкілдерінің катысуы; қоғамдык пікір қуатын
пайдалану; бостандығынан айыру, капасқа камау сиякты репрессиялык
шаралардың жоктъны.
Шынында
да,
казақтың
дәстүрлі
этикасы
бодандык
пен
конформизмге негізделмеген, ол өзіне еркіндік сүйгіш дәстүрлерді,
демократияшылдыкты енгізді. Бұл дэстүрлер хан сайлау рәсімінде
270
көрініс табады. Соңғы болып, қасиетгі харизмалық сапаларға ие
индивид; халык тағдыры, игілігі және гүлденуі үшін өзіне жауапкерлікгі
кабылдайтын көшбасшы сайланады. Ал сонымен бірге өз пікірін жеткізу
жэне лайык еместердің бетіне сын айтуға кұкын зандастыратын, айтыс
сиякты, ауызекі халык шығармашьшығында да осылай болды.
Дәстүрлі коғамдағы кэдімгі кұкыктың куатын Ш.Ш. Уэлиханов
элеуметтік-мэдени тамырланумен түсіндіреді, себебі «ол көбірек белгілі
болғандай, оның бұл заңы каншама жетілмеген болып көрінгенімен, ол
бүкіл бірге алынған баска заңнамаларға Караганда, түсініктілеу және
айқындау болып көрінуге міндетті, төлтума заң болғандыктан халык
үшін ол жаксы».
Кие - аруактың кесапаты тиеді де сактану, сескену. Кие ұғымы-
тэңірге табыну, яғни табиғатпен тіл табысу идеясы болған. Б.ул діни
түсінік емес. Көшпелілер дүниетанымы бойынша тэңір : көк (ғарыш)
аспан, күн, от, су. Пір - акыл-парасатты, зерек ойлы, қолдаушы рух,
аруак, демеуші, корғаушы, сүйеніш. Пір тұту - этикалык өлшем (калып),
Достарыңызбен бөлісу: |
