тұтас тарихи процесс ретіндегі “элемдік мэдениет” ұғымын теріске пп>іғаратын оқшау мэдени тұтастыктар (типтер) теориясы жатады. Екіншісіне, керісінше, элемдік мэдени-тарихи дамудың тұтастығын бекітетін, оның кезеңдері мэдени-тарихи типтер болды деп есептейтін концепциялар жатады. Н.Данилевскийдің, О.Шпенглердің, А.Тойнбидіц оқшауланган мэдениет және өркениет теориялары. Орыс философы Н.Данилевский (1822-1885) өзінің “Ресей жэне Европа” деген еңбегінде тарихтың ерте, ортағасырлык жэне жаңа деп бөлінуін, сондай-ак европалык өркениетті жалпыэлемдік өркениетпен біріктіруді қате деп есептеді. Ежелгі дүниенің акыры мен ортағасырлардың басталуын байланыстырып тұрған Рим империясының күлауының Европа үшін ғана маңызы болды, ал өзге мәдениеттер үшін, мысалы Қытай немесе Үндістан үшін оның ешкандай маңызы болтан жоқ. Өйткені мэдени-тарихи типтер ерекшеленген жэне бір-бірмен оқшау, тұйык; олар пайда болып, өздерінің ғана формалары мен құндьшыктарын дамытады. Ол адамзатты үш топка бөледі: а) үлы өркениеттерді немесе мэдени-тарихи типтерді қалыптастырған жаратупш халыктар; э) ұлы өркениеттерді кұрмаған, бірак күйзелістегі өркениеттің жойылуына жағдай жасаған (мысалы, ғүндар) жағымсыз 283
жаратушылар; б) шығармашылык рухы ерте (этнографиялык) кезден дамымай калған халыктар. Тек аз ғана халықтар “мәдени-тарихи тип” бола алады. Мәдениет пен органикалык өмір формалары арасын
