ертесемиттік, үнділік, ирандык, еврейлік, гректік-римдік, жаңа семиттік немесе арабтык, германо-романдык немесе европалык. Мексикандык жэне перуандық өркениеттер өз дамуын толык аяктай алмай, зорлыктың нәтижесінде күйреді. Н.Данилевский орыс халкынан ерекше айкын көрінетін славяндык мэдени-тарихи типтің улкен болашағын болжап үміт артты жэне бұл тип торт салада өз шығармапгылығының гүлдену кезеңіне енді деп есептеді: діни, ғылыми, саяси-экономикалык жэне эстетикалық. Освальд Шпенглер (1880-1936) өзінің “Европаның дагдарысы” еңбегінде адамзат ұғымын өткір сынға алып, “элемдік тарих” идеясына карсы шыкты. Шпенглердің пікірінше, мәдениеттер ішкі герметикалығымен ерекшеленіп, бір-бірін өзара бөтенсінеді. Ол үшін “адамзат” - бос дыбыс, өйткені, халыктар әртүрлі уақыттағы кеңістікте өмір сүреді. Әрбір мэдениеттің өзіндік арнайы сауыт сиякты табиғаты бар, оған өзге мәдениеттің адамы ене алмайды. Сондыктан элемдік тарих - батыстық рационализмнің ойлап шығарған киялы. 284
Европалык рационализмді “өмір философиясы” тұрғысынан сынай отырып, ол өзінің мәдениет мифологиясы концепциясын ұсынады. Оның мэнісі, О.Шпенглер жануарлар мен өсімдіктер өмірі жэне адам өмірі арасында салыстыру (аналогия) жүргізіп, тарихты биологияландырады. Туылу, өсу, қартаю жэне жойылу - міне, тек өсімдіктер мен жануарларға ғана емес, саналы адамға да, оның шығармашылык күш-жігерімен кұрылған мэдени ағзаларға да бұйырған үлес осы. “Өмірдің тамырының соғуы” пайда болу, даму және күлдырау
