дауыстардың кандайына болмасын құлак түреміз. Үнемі кино, газет, радио, бос мылжың сөздермен толтырылған пікірлер мен идеялар коршауындамыз. Көбіне біз өз-өзімізбен жеке калуга қорқамыз. Біз ең жағымсыз көпшілікпен, мәнсіз-мағнасыз уакыт өткізуді қалаймыз. Біз өз-өзімізбен бетпе-бет келу келешегінен коркатын сияктымыз. Өзіңмен жеке калудан корку - бұл жалығу сезімі болар шамасы, бір мезгілде өзіңе сондай таныс эрі сондай бөтен адамды көруден туындайған қобалжу күйіне үксас, біз шатасамыз да аулаққа кашамыз. Ар-ұят ұғымы, егер берік өмірлік сенімі болмаған жағдайда, бай жэне игілікті адамдарда өте тайғанақ болуы мүмкін. Дәулеті енді күрала бастаған адам мен байлыкка тойынған адамның ар-ұят туралы ұғымы эр түрлі болуы ыктимал. Адамның ар-ұяттылыгының маңызды элементі бала кезден басталған тәрбие болары хак- Оған оны коршаған орта, сол ортаның психологиясы мен кұндылыктык бағдары зор ыкпал етеді. Сондыктан да, іскер адамдар маман тандаганда бұл адамның ар-ұятына өсер ететін факторларды ескеруі кажет. Ар-үят ұғымына тарихи кезең, ұлттық, территориялык, климаттык ерекшеліктер де орасан ыкпалын тигізеді. Ар-ұят ұғымының казіргі кезең мен өндірі үдерісіне машиналар, механизмдер енді ене бастаған XVIII-XIX ғасырлар арасында айырмашылығы бар екендігін де ескерген жөн. Француздар мен казактардың неке қатынастарында да ар-ұят ұғымы бір-бірінен айырықшаланады. Алғашкылары үшін бөлелер (кузендер) арасындағы неке калыпты болып саналса, қазактар үшін мұндай неке кан алмасушылыкка жол берген ұятсыздардың ісі. Шыгыс халықтарына тэн ар-ұяттылык батыс елдері халыктары пікірімен үнемі сай келе бермейді. Сондыктан да, адамгершілік катынастарда әрқашан бұл факторларды ескеріп, эдеп-ғүрыпка күрметпен караған жөн.
