емес,
себебі,
өздігінен
ештеңе
тудыра
алмайды.
44
Анакисмандрдың апейроны сиякты белсенді де емес, козғалыста да
болмайды. Ал “екінші материя” өзіне “бірінші материяны” кабылдайды
да заттарды жасайтын материал (шикізат) ретінде формамен косылып,
сезімдік денелерді дүниеге экеледі. Материя мэңгі болғанмен де, болмыс
пен бейболмыстың ортасында екі ұшты болып тұрғандыктан, заттардың
уақытшалығының, өзгермелілігінің кайнар көзі болып табылады.
Материя мен форманы алғанда басты рөл формата беріледі, себебі шын
нактылык - заттардың нактылығы емес, форманың нактылығы. Әлемде
болып жатқан кұбылыстардың барлығы максатгылыкка (теология)
байланысты өзгеріп, дамиды. Олай болса, мақсаттылык та алғашкы
бастаманың бірі. Аристотельде максаттылык платой айткандай жалпы
игілік атауы емес, керісінше, накты игілік, ол - накты мүмкіндікті
жүзеге асыру жэне оны тамамдау.
Төрітінші алғашкы бастама - козғалыс. Мэн мен форма
козғалғанда ол әрекетшілдік касиетке ие болып, заттар қозғалысыннын
алғы шарты болады. Бірак эрекетшіліктің өзі сырткы күште тәуелді, оны
қозғалыска тусіретін - алғашкы козғаушы күш. Форма да, максаттылык
та, қозғалыс та осы алғашкы козғаушы күшке тэн. Бірак ол материядан
күр алакан, себебі материя тәуелсіз өмір сүреді. Бірак материядан
заттардың пайда болу мүмкіндігі тана болса, форма алғашкы қозғаушы
күш ретінде - нағыз шындык.
Аристотель козғалысты эртүрлі категориялармен байланыстырып
карастырады. Мысалы, козғалыс сапаға байланысты - сапалық өзгеріс,
санға байланысты ұлғаю, кему; байланысты - бір орнынан екінші
орынға козғалу т.б. түрленеді. Аристотельде кеңістік деген категория
Достарыңызбен бөлісу: |
