Оқулық Түркістан 022 ӘОЖ
Белок, липид, көмірсу алмасуының байланыстылығы
жүктеу/скачать 7,9 Mb. Pdf көрінісі
|
18.08.2022-biohimiya-2-b-lim-okonchat.-variant-1
| 6.2. Белок, липид, көмірсу алмасуының байланыстылығы
Осы үш қосылыстар тобының алмасу процестері барысындағы өзгерістері арасында өзара тиімді байланыс болуы қажет. Метаболиттері өзаа әрееттесулерінің бірнеше жолдар бар. Бұл әрекеттесулер ортақ ізашарлар, ортақ аралық метаболиттері арқылы жүзеге асуы мүмкін. Энергиямен қамтамасыз етудің ұқсас көздері катоболизмнің ортақ жолдарының болуы, және алмасудың ортақ соңғы өнімдерінің түзілуі. Метаболиттердің айналу деңгейінде, глюкоза катаболизмнң аэробты жолын және ауысу нүктелері болып табылатын ең маңызды метаболиттерді қарастыруға болады: Глюкоза → глюкоза-6-Ф → фруктоза-6-Ф → Фосфоэнолпируват → Пируват → Ацетил-КоА → үш карбон қышқылының циклі → Электрондар мен протондар тасымалдануының митохондриялық ттізбектері → СО 2 және H 2 O. Глюкоза-6-фосфат клеткаға енген глюкозадан гексокиназа немесе глюкокиназа ферментінің катализдеуінен жүретін реакция нәтижесінде түзіледі. Теріс зарядталған глюкозаға жалғасқан глюкоза-6-фосфаттың клеткадан шығуына жол бермейді. Глюкоза-6-фосфат келесі бағыттарда айналымға түсуі мүмкін: 1. Бауыр мен бүйрек клеткаларында глюкоза-6-фосфатазаның болуы арқасында, бос глюкозаны қан айналымына шығара алады 2. Глюкоза-6-фосфат глюкоза-1-фосфат және УДФ глюкоза арқылы гликогенге айналуы мүмкін. 3. Глюкоза-6-фосфат глюкозамин және глюкурон қышқылына айнала алады, бұлар клетка аралық затттардың компоненттеріне глкозамингликандардың биснтезіне қажет, ал глюкурон қышқылы УДФ-глюкурон қышқылы түрінде ксенобиотиктерді усыздандырудың екінші фазасына қатысады, сонымен қатар шығарылатын заттардың гидрофильділігін жоғарылату үшін, жұп қосылыстар түзеді. 4. Глюкоза-6-фосфат көмірсу алмасуының пентофосфатты жолындағы реакцияларына түсуі мүмкін. Бұл кезде алдымен пентофосфаттар, содан соң фосфорибозилпирофосфат түзіледі, бұлар нуклеотидтер мен нуклеин қышқылының биосинтезіне қажет. 248 Сонымен қатар, түзілген НАДФН бірқатар биосинтез (холестерол, май қышқылдары т.б) және де клетканы бос радикалдардың зақымдауынан қорғайтын антиоксидантты реакцияларда пайдаланылады. 5. Глюкоза-6-фосфатқа тән арнайы жолдары реакциялары арқылы глюкозадан пируватқа одан әрі қарай катаболизмнің ортақ жолы реакцияларына түсуі мүмкін. [17]. Келесі маңызды ауысу нүктесі пируват болып табылады, оның метаболизмі мына жолдармен жүреді: 1. Пируваттың карбоксильдену реакциялары оксалоцетаттың (қымыздық сірке қышқылы) түзілуіне әкеледі. 2. Пируваттың тотығудан декарбоксильдену реакциялары ацетил-КоА түзілуін қамтамасыз етеді. 3. Аланинаминотрансферазаның(АлАТ) катализдеуі мен жүретін реакция нәтижесінде пируваттан аланин түзіледі. 4. Глюконеогенздің айналып өтетін жолының бірінші ферментативті реакциялар комплексі пируваттан басталады және ол фосфоэнолпируваттың түзілуіне әкеледі.(пируваткиназа реакциясының кері өзгеруі). [19]. Ацетил-КоА-ның алмасудың ең маңызды нүктесі болып табылады: 1. Пируват (көмірсудан), май қышқылы (в-тотығу) және кетогенді аминқышқылы мен глицеролдан ацетил-КоА түзіледі. 2. Оксалоацетатпен конденсацияланған ацетил-КоА үш қышқылдарының айналымына түседі, онда ацетил тобы толық «жанады» митохондриальды протондар мен электрондарды тасымалдау тізбегін сутегі атомдарымен қамтамасыз етеді сонымен қатар СО 2 бөледі. 3. Ацетил-КоА карбоксильденетін малонил-КоА-ға әрі қарай май қышқылдарына айналуы мүмкін. 4. Ацетил-КоА үш молекуласы конференцияланғанда ГМГ-КоА түзіледі, содан соң кетон денелері немесе мевалонат-КоА арқылы холестериннің синтезіне жұмсалуы мүмкін. [20]. Үш карбон қышқылы циклі метаболиттерінің басым көпшілігіy344 алмасу түйіндері болып табылады, себебі бұл цикл катаболизмнің үшінші сатысы және анаболизмнің 1-ші сатысы болып есептеледі. 2-оксоглутарат (α-кетоглутар қышқылы) ерекше маңызды метаболит болып табылады. 2-оксоглутараттың тотықсыздануыдан аминденуі кезінде глутамат түзіледі. Глутаматтың тотығудан дезаминденуі (глутаматдегидрогеназа ферменті) 2-оксоглутараттың 249 түзілуіне әкеледі. Егер глутаматтың трансаминдену реакцияларында әртүрлі аминқышқылдарынан амин топтарын жинайтыны ескерілсе, онда 2-оксоглутараттың рөлі туралы айтуға болады. 2-оксоглутарат катаболизмнің ортақ жолы жүйесіндегі триггер ретінде- аминқышқылдардың қоры деп айтуға болады. Оксалоацетат (қымыздық сірке қышқылы) пируватты карбоксильдегенде немесе аспартатты трансаминдеу арқылы алуға болады. Бұл қосылыс үш карбонқышқылының цикліне ацетил-КоА-ны қосу үшін немесе глюконеогеез реакцияларындағы трансфермациялау үшін қажет. Әдетте ауысу нүктелерінде метаболиттердің айналуын катализдейтін ферменттер реттеушілер болып табылады. Олардың активтіліктерді аллостерикалық (егер ферменттің аллостерикалық орталығы болса) преактивация әдістерімен немесе ретроингибирлеу, химиялық модификациялау (жиі фосфорлау-дефосфорлау, гормондармен және биорегуляторлар арқылы реттеуге болады. Бұдан басқа ферменттер мөлшерінің өзгеруі мүмкін (мысалы, глюкокортикоид глюконеогенездің негізгі ферментінің биосинтезін стимульдейді). Қозғалысты қамтамасыз ететін әртүрлі метаболикалық процестер, трансмембранды тасымалдану және биосинтез, энергия көздерін қажет етеді. [34]. ГТФ жиі белокар биосинтезіне ЦТФ-липидтердің және УТФ- көмірсулардың синтезіне пайдаланылатындығы бұрыннан белгілі. Десекте, АТФ универсалды энергия көзі және энергияның аккумляторы болып табылады. Көптеген биосинтез процестеріне тотықсыздандырғыш ретінде НАДФН пайдаланылады. Барлық метоболикалық мүшелер үшін жалпы ортақ соңғы жол үш карбон қышқылының циклі немесе лимон қышқылының циклі және электрондар мен протондарды тасмалдау тізбектерінің реакциялары болып табылыды. [27]. Митохондрияда жүретін бұл процестер әртүрлі деңгейлерде бірқатар метоболикалық реакцияларды үйлестіру үшін қолданылады. Үш карбон қышқылының циклі клеткадағы көмір қышқыл газының негізгі көзі болып табылады. Бұл СО 2 май қышқылдарының синтезіне, глюконеогенезді бастайтын карбоксильдену реакциясына қажет, сонымен қатар СО 2 мочевинаны кейбір пуриндік және пиримидиндік негіздер сақиналарын көміртегімен қамтамасыз етеді. Көмірсулармен азот алмасу процестерінің арасындағы байланыс ҮКҚЦ-ің аралық өнімдерімен де жүзеге асады (2-оксоглутарат- глутамат, оксалоацетат-аспартат). Аспартаттың метоболикалық 250 реакция тізбегіне қатысуы цитруллиннен аргининге дейін, фумараттың түзілуін қамтамасыз етуде тінмен байланысты ҮКҚЦ арасындағы фумараттан оксалоацетатқа дейін (2.5 АТФ өнімі) және мочевина циклінде пайдаланылатын АТФ молекуласы мочевинаның бір молекуласын синтездеуге жұмсалады. [28]. жүктеу/скачать 7,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|