Оқулық университеттер мен педагогикалық, медициналық мал

жүктеу/скачать 1,28 Mb.

Pdf көрінісі

бет	209/221
Дата	28.10.2022
өлшемі	1,28 Mb.
	#155424
түрі	Оқулық

1 ... 205 206 207 208 209 210 211 212 ... 221

Байланысты:
Дәуітбаева К Омыртқасыздар зоологиясы 1 кітап
қазақ тілі нед тап, 9 Лекция-презентация (1), «Иррационал те деулер мен те сіздіктер», 1тапсырма, элект Жұман М, Гаухар Презентация, Тема 6, Тапсырма 3, 3тапсырма, 4 тапсырма, Новый практический курс китайского языка. Учебник. Часть 1 ( PDFDrive ), 14 лекция, срсп 12.03, Гүлдана дүниетану, лекция 4

Қан айналу жүйесі.

Тыныс алу жүйесі.
Барлық Tracheata сияқты, көпаяқтылар тек трахея
арқылы тыныс алады. Жоғарыда көрсетілгендей, трахея эктодермальды,
сыртқы хитиңді кутикула жабыны дененің ішкі жағына қарай ығысып, трахея
түтікшесінің шоғырын құрайды. Олар ұзына бойы және көлденең орналасқан
трахея түтіктеріне айналып, олардан тарамдалған жіңішке трахеолалар әрбір
клетканы, мүшені орап, оларды оттегімен қамтамасыз етеді. Трахея
жүйесінің ішкі қабырғалары хитинді сақиналарымен астарлаған, сол
себептен олар қабыспайды, ауа еркін өтеді. Трахея жүйесі жұп стигмалардан
немесе тыныс алу тесігінен басталады. Олар тұлға сегменттерінің бүйір
жағында орналасқан. Diplopoda класс тармағының өкілдерінде сегменттері
жұптасып қосылғандықтан стигмалары да екі жұпты. Бұлардың
сегментгерінде бір-біріне қатыссыз және тармақталмаған трахея шоғыры
жұбымен жатады.
Chilopoda класс тармағының көптеген түрлерінде жұп стигмалары
сегмент сайын емес, кезектесіп орналасқан, ал Scutigera туысының
өкілдерінде тек 7 жұп стигмасы болады.
Трахеядағы газ алмасу процесі бұлшықеттердің жиырылып, босаңсуы
арқылы дене көлемінің өзгеруі нәтижесінде жүреді.
Қан айналу жүйесі.
Көпаяқтылардың жақсы дамыған жүрегімен қоса,
перифериялық қан тамырлары да бар. Жүрегі нәзік, мөлдір түтік, ішектің
үстіңде тұлғаның бойымен бүкіл денесінде созылып жатады. Артқы жағы
тұйық немесе екі қысқа түтікшеге жалғасқан. Жүрек, дене сегменттеріне
сәйкес, камераларға бөлінген, әрбір камерада остия деп аталатын екі тесігі
болады (қақпақшамен ашылып жабылатын). Diplopoda класс тармағыңда,
сегменттері қосарланғандықтан жүректің бір камерасында екі жұп остиясы
болады.
Жүрегі миға бағытталған бас аортасына жалғасады. Ерінаяқтылардың
(Chilopoda) қан айналу жүйесі өте жақсы дамыған, миға бағытталған бас
аортасынан артерия сақинасы шығып, ол ішекті айналып өтіп, құрсақ нерв
тізбегінің үстінде ұзына бойы орналасқан құрсақ қан тамырына жалғасады,
сондай-ақ жүректің әр камерасынан екі бүйірлік артерия шығады. Жүрек

ерекше қанат тәрізді бұлшықеттердің көмегімен дененің қабырғасына бекіп
тұрады. Жүректен шыққан қан тамырлары (бас аортасы, бүйірлік артериялар,
қосымша артериялар) денеге тарап, кейін үзіледі де, гемолимфа (қан) дене
қуысына немесе миксоцель (аралас) қуысына құйылады, яғни қан айналу
жүйесі ашық. Дене қуысынан гемолимфа жүрек маңы (перикардия) қуысына
өтіп, одан остия арқылы жүрекке барады. Қанаттәрізді бұлшықеттерінің
жиырылу нәтижесінде жүрек камералары да жиырылып, гемолимфаны артқы
жақтан алдына қарай айдайды. Құрсақ қан тамырында гемолимфа қарама-
қарсы бағытта (алдыңғы жақтан артқа қарай) жылжиды.

жүктеу/скачать 1,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 205 206 207 208 209 210 211 212 ... 221