Оқушылардың білім алғандығының дәлелдемелері қамтылған тізбектелген сабақтар топтамасынан алынған бір сабақ бойынша рефлексивтік есеп

Қазақстан Республикасының педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының үшінші деңгей бағдарламасы бойынша курсқа келгендегі мақсатым – өз тәжірибемді әрі қарай жетілдіре отырып жас ұрпақты тәрбиелеу мен оқытуда тиімді оқыту тәсілдерін пайдалануды, жаңашыл идеяларды қалыптастыра келе толыққанды жеке тұлға болып қалыптасуына мүмкіндік жасау. Осы бағдарлама курсындағы бірінші бетпе-бет кезеңінде «Мұғалімге арналған нұсқаулық», таратпа материалдарының көмегімен сындарлы оқытудың орта білім беру жүйесінде әлемдік жоғары деңгейге қол жеткізген анағұрлым танымал әдістер арасында кең тараған тәсіл екеніне көз жеткіздім. Оқыту мен оқуда бағдарламаның негізінде мұғалім қызметіндегі маңызды дүние – жекелеген оқушылардың тақырыпты қабылдау ерекшеліктерін, оқушылардың түсінігін жетілдіру немесе жақсарту мақсатында олармен жұмыс жүргізу қажеттігін, сондай-ақ кейбір оқушылардың тақырыпты өзіне оңтайлы бірегей тәсілдермен меңгеретіндігін жете түсіндім. Пажарестің оқыту стилі бойынша «Мұғалім ұстанымы» негізінде оқыту үдерісінде көзқарастарды қалыптастыра отырып, құзырлы мұғалімге тән белгілер Шульман ұсынған «мұғалімнің үш көмекшісі» деп аталатын қасиеттерді қалыптастыра отырып оқытуды жақсартуды үйрендім.

Деңгейлік бағдарламасының мақсаты – оқушылардың қалай оқу керектігін үйреніп, соның нәтижесінде еркін, өз ойларын дәлелді жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни тұрғыдан ойлай алатын, іс - әрекеттерін көрсете білетін оқушы ретінде қалыптастыру. Дайын берілген білім яғни дәстүрлі оқытудан алынған білім – қалай оқу керектігін үйрені үдерісінде салыстырмалы түрде «мұзтаудың су бетіндегі бөлігіндей» ғана білім беріп қояды ал, бағдарлама бойынша оқыту арқасында оқушылар оқу жоспары пәндерінің «өзіндік ландшафттарын» зерттеуге қабілетті болады. Механикалық есте сақталған мәлімет мағынасы терең меңгерілмей, жатталғандықтан оны өмірде тиімді пайдалана алмаймыз. Сындарлы оқыту барысында оқушы пәнді терең түсініп, алған білімдерін кез келген жағдайда өмірмен байланыстыра отырып тиімді пайдалана алады.

Алесандердің «Балалар күннен-күнге қолжетімділік артып келе жатқан анағұрлым кең коммуникациялық үдерістерге тиімді және ойдағыдай қатысуға мүмкіндік беретін сыни тұрғыдан ойлау мен зерттеу дағдыларын дамытуы керек» деген сөзінде естен шығармай отырып мектептегі тәжірибемді жоспарлауда ескердім.

Мектептегі тәжірибемді бастамас бұрын өз жоспарларымды бағдарлама міндеттеген құзырлы мұғалім оқушының жан дүниесін жақсы түсінуі тиіс екенін назарға ала отырып құрдым. Тізбектелген сабақтар топтамасында сындарлы оқытуға негізделіп, оқушыларға өз білімдері мен ұстанымдары жайында ойланып, сұрақтар қоюға, білімін толықтырып, белгілі бір тақырыпты оқып – білу кезеңінде өз түсінігін өзгертуге бағытталды. Оқытудың бұл түрінде оқушылар өте маңызды рөл атқара отыра, олар құрбы-құрдастарымен әлеуметтік байланыс жасау арқылы белсенді түрде білім жинақтайды. Мұғалім тарапынан оқушының оқуына мүмкіндік туады, оқу материалы мен және де өзгеде оқу құралдарымен қамтамасыз етіледу, ал оқушылар өз кезегінде пән бойынша өз түсініктерін арттыруға ынта білдіреді. Және де өз сабақтарымның сапасы жөнінде өз тұжырымдарымды байыттым.

Сапалы оқыту білім алуға мүмкінді беретін нақты жағдайларды жасаумен қатар, сол жағдайлардың өзімен тығыз байланыста болады. Құзырлы мұғалім оқушыларға, ортаға және ресурстарға лайықтап нақты кезеңде қолданылуы тиімді оқыту элементтерін «реттеп» отырады. Расында оқытудың табысты және сапалы болуы белгілі бір деңгейде мұғалімнің қалыптасып отырған жағдайларғабейімделе алуына тығыз байланысты. Сапалы оқыту – мұғалім бейнесімен табылатын сан алуан элементтер арасындағы байланыс болып табылады, ол өзі белгілі бір деңгейде тәуелді жағдайлар жасалынған кезде жүзеге асырылады. Сапалы оқыту оқушылардың, қоршаған орта жағдайы және оқыту, білім алу мүмкіндіктерінің бірлігі ретінде қарастырылады.

Сапалы оқытудың екі тәсілін және Чиксентмихайдің «өзіндік мақсат», Райан мен Декидің «ішкі уәж» деп аталатын қасиеттерін болуға жағдай жасай отырып өз тәжірибемді алдымен тізбектелген төрт сабақтың орта мерзімді жоспарын жасаудан бастадым. Жоспарда әр сабақтың оқып – үйренудегі негізгі мақсатын, оқытуда қолданылатын әдіс – тәсілдерін және барлық оқушыларды сабаққа тарту жұмыстарын, бағдарламаның жеті модульдерінің кіріктірілуін, оқып – үйренудің нәтижесін, бағалауды, негізгі дереккөздерді нақты бағыттармен көрсеттім.

Әр сабағымды жеті модулді ықпалдастырып, оқушыларды ынталандыру тренингтерімен бастап сыныпта жағымды ахуал орнатып отыруды дағдыға айналдырдым. 7 сыныпта өткізген «Архимед күші» деп аталатын сабағымда «Сыни тұрғыда ойлауға үйрету»; «Талантты және дарынды балаларды оқыту»; «Оқытуда ақпараттық - коммуникативтік технологияларды пайдалану»; «Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер»; «Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту»; «Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау»; «Оқытудағы басқару және көшбасшылық» модульдерін зертеуге бағыттай отырып ықпалдастырдым.

Сонымен қатар, оқытуды жақсартудың бес факторы мен «қара жәшік» ішіндегі жұмысты пайдалана отырып оқушының өзін – өзі бағалауын дамытуды көздедім.

Тақырыпты оқытудағы мақсатым: Таным белсенділігін арттыра отырып, ынталандыру үшін іс – әрекеттерін тиімді ұйымдастыру. Архимед заңын қалай пайдаланатынын, қандай шамаларға тәуелді екенін, қалай әрекет ететінін түсіну.

Танымдық даму – баланың оқу және проблемаларды шешу қабілеті. Дәлірек айтқанда, танымдық даму – оқуға деген қабілеттік, сондай – ақ зейін, сөз сөйлеу дағдылары, ойлау, негіздеу және шығармашылық зияткерлік сияқты қабілеттерді дамытуға және тұрақтандыруға қатысты. Аталған зияткерлік қабілеттер ойлау үдерістерінің сипаты және жасына қарай олардың өзгеру ықтималдығы туралы маңызды ақпараты бар танымдық даму теориясы шеңберінде сипатталады.

Оқып үйренудің нәтижесінде: Архимед заңын қалай пайдаланатынын, қандай шамаларға тәуелді екенін, қалай әрекет ететінін біледі. Өз беттерімен формулаларды қолданып, есеп шығара алады.

Түсінуді дамытуда Авраам Маслоудың «ынтаның иерархиялық моделі» қажеттіліктерін қанағаттандыруға жағдай жасаудан бастап, топтық жұмысты жүзеге асыруда ережелері мен жұмыс істеу принциптерін ұйымдастыру арқылы жалғастырып отырдым.

Сыныпта жұмыс жасауға қолайлы орта орнатуда ынтымақтастыру атмосферасын «Сіз білмейсіз мен...» тренингінің көмегімен қалыптастырдым. Іс-әрекет барысында әр оқушы бір-бірлеріне жылы лебіздерін білдіріп, кейбір ортақ нәрселерді байқады, өздерін жақсы қырынан таныта білді, қызығушылық таныта біліп, қарым-қатынастары одан әрі нығая түсті.

Әрі қарай оқыту мен оқуды жалғастыру үшін оқушыларды топтастырдым. Топтастыру стратегиясын формулалар көмегімен жүзеге асырдым. Карточкаларда екі түрлі заңдылықтың формуласы жазылып оқушылар бір-бірден таңдап алынды. Екі заңдылық бойынша оқушылар топқа біріктірілді. Топта оқушыларға топ ережесін өздері анықтауға мүмкіндік бердім. Соның нәтижесінде оқушылар: өзара сыйласым, бірін-бірі тыңдау, рөлдерді бөлісу, уақытты тиімді пайдалану, белсенділік таныту, жұмыс орнын таза ұстау, бір-біріне көмектесу, сабаққа үнемі дайындықпен келу, сабақта шуламай топ болып бір адамдай ауызбіршілікпен жұмыс атқару деп топтың ережесін бекітті және соны орындауға бір-біріне сөз берді.

Осы топқа бөлуден кейін сыни тұрғыдан ойлау модулін ескере отырып екі топтан қандай формулалар екенін сұрадым. Оқушылар Паскаль заңын білетінін және ол Паскаль заңы екенін айтты. Ал Архимед күшін кітаптан қарап отырып, Архимед заңы екенін білді. Және сонымен біз қандай заңдылықты білуіміз керек? Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы сонымен не болады? Деген сұрақтар көмегімен тақырыпты анықтады және осы сабақты оқуда алдымызға қандай мақсаттарды қоямыз және нені жүзеге асырамыз дегенімде оқушылар:

-Архимед күшінің формуласын білу;

- қалай тұжырымдалатынын білу;

- қандай шамаларға тәуелді екенін;

- қалай қолдануды;

- күнделікті өмірде қолданылуын;

- формуланы пайдаланып есеп шығаруды білуіміз керек деген жауаптар алдым.

Сабағымда А, Б, және С үш оқушыны зерттеу жүргізуге таңдап алдым. Сабағыма А және Б оқушымды зерттеуге бұрын бағдарламаны меңгерген және жаңашылдыққа, өзгеріске қызығушылық білдірген өзге пән мұғалімдерін Жапонияның «Lesson study» әдістемесінің үрдісінде оқушыларды бақылауға шақыру арқылы өрбіттім. Топпен жұмыста «А» және «Б» деген оқушым өте жақсы белсенділік таныта отырса, «С» деген оқушым онша белсенді қатыспағанымен бұрынғы сабақтарға қарағанда ілгерілеулік болды.