Оқушылардың физиологиялық дамуы пәнінің мақсатын және міндеттерін, басқа ғылымдармен байланысын түсіндіріңіз
Жыныстық жетілу бойынша тәрбиелік сабақтардың мектеп оқушыларының дамуындағы рөлін көрсетіңіз
жүктеу/скачать 327,29 Kb.
|
1 деңгейдегі ОФД
- Бұл бет үшін навигация:
- 311Онтогенез заңдылықтарын сипаттаңыз
| 2117. Жыныстық жетілу бойынша тәрбиелік сабақтардың мектеп оқушыларының дамуындағы рөлін көрсетіңіз
Балаларды жынысты тәрбиелеу.Ер және қыз балалардың жыныстық жетілуі бұл кезеңнің көптеген қиындықтарына тағы да біреуін қосады- бұл жыныстық тәрбие мәселесі.Балалар мен жастарды жыныстық тәрбиелеудің маңызы зор.Мұндай тәрбие ерте басталғаны жөн.Дұрыс жыныстық тәрбие алған жастардың дендері сау, еңбек қабілеті жоғары, жасына лайық, болашақта дұрыс отбасын құратын болады.Жыныстық тәрбие бірнеше бағытта жүреді: Ер бала мен қыз баланың арасындағы жыныс мүшелерінің айырмашылығы дұрыс, мезгілінде түсіндіру мектеп жасына дейін басталады.Шешеге, апа-қарындастарына, сіңлілері мен інілеріне деген көзқарасты қалыптастыру қажет.Оларға сыйлауды, құрметтеуді үйрету отбасындағы әке-шешенің бір-бірімен дұрыс қарым-қатынаста болуынан басталады.Ер балаларға жұмыстың ауырын, қыз балаларға жеңілін жүктеудің негізін кішкентай балаларға дұрыс түсіндірсе ғана олардың арақатынастары дұрыс қалыптасады.Біртіндеп жыныстық жетілу басталғанға дейін жас өспірімдердің жыныстық жетілу белгілерін дұрыс түсіндіру керек.Оларда жыныстық қарым-қатынас туралы алғашқы түсінік дұрыс болғанда ғана болашақ отбасыда бақытты, жақсы, үлгілі жанұя болады.Кішкентай балаларда жыныс мүшелерінің кір болуына байланысты қышыма пайда болып, бұл кейінен 14-15жастан бастап онанизмге айналуы мүмкін,оның алдын-алып, болдырмау үшін денесі таза, жыныс мүшесіне қол тигізбей, іш-киімдері кеңірек болып, жыныс мүшесін қыспайтын киім киюін қадағалау керек.Балалармен бағытталған жыныстық қарым-қатынас туралы түсініктеме ертерек басталғаны жөн.Баланың бос уақытын текке кетірмей пайдалы спортқа, еңбекке баулу керек.Тәрбиенің мұндай түрлері балалар бақшасында,отбасында, мектепте жүргізіледі. Бастауыш сыныптарда қыздардың жыныстық жетілуі басталады.Осыған орай қыздардың ер балаларға деген ерекше ынтасы байқалады.Оның үстіне олардың денесінің өсуі күшейіп, өздерімен құрдас ер балалардан ерекшелене бастайды.Сондықтан бастауыш мектептердегі жыныстық тәрбиенің маңызы зор.Қыздарға көрінетін етеккірдің себептерін, оған байланысты дене тазалығының маңызын түсіндіріп, олардың психикасын дайындап, гигеналық дағдыларын қалыптастыру керек.Бастауыш сынып мұғалімдері қыздардың аналарымен байланыса отырып, жыныстық тәрбиені ұйымдастыруы қажет.Осы бастан –ақ ер балалар мен қыздарға жыныстық айырмашылықтар, жыныс мүшелерінің құрылысы, жыныстық жетілу туралу алғашқы қажетті ұғымдар беріп, бағытты тәрбиемен жүргізу керек. Жоғарғы сынып оқушыларына жыныстық қарым-қатынас арнайы әңгімелерді ер және қыз балалармен жеке-жеке топтастырып өткізу тәрбиеші- мұғалімнің міндеті.Мұндай әңгімелерді арнайы мамандармен кездестіру арқылы өткізсе жастардың ұғымы дұрыс қалыптасады.Сондықтан тәрбиеші мезгіл-мезгіл мамандарды сыныпқа шақырып,жастардың тәрбиесіне қатыстыруы тиіс.Маман адамдар жастардың психикасын, аурудың даму барысын,белгілерін,зардаптарын жақсы білгендіктен дұрыс түсіндіріп айта алады. Сонымен балалар мен жастарға жыныстық тәрбие беру ата-анасы мен мұғалімдердің ғана міндеті емес, бұл ел, халық үшін маңызды міндет. Өкінішке орай, мұғалімдер мен ата-аналардың көбі жыныстық тәрбие мәселелерінен “аулақ жүруге”тырысады.Балалар мен жасөспірімдердің көпшілігі өзінің жыныстық дамуы жайындағы “сыпайы” сауалдарына жауапты ересек жолдастарымен достарынан алады, 20% әке-шешесінен, ал 9% мұғалімдер мен тәрбиешілердің алады деген зерттеу нәтежелер бар.Олай болса, жыныстық тәрбиелеуде мектеп пен ата-аналардың енжарлығы. Олардың бір-біріне сілтеп уақытында тәрбие бермеуі жыныстық дамудың физиологиясы және ер азамат пен әйелдің қарым –қатынасы жайында теріс түсініктер туып жағымсыз әдеттерге дағдылануына себеп болады.Сонымен бірге, жыныстық тәрбие мұғалімдер мен тәрбиешілерден, ата-аналардан сыпайылықты,парасаттылқты талап ететін қиын тақырып,өйткені арнайы білімді,педагогикалық және ата-аналық әдептілікті қажет етеді.
311.Онтогенез заңдылықтарын сипаттаңыз Онтогенез – материя мен сананың қайтымсыз, бағытталған және жүйелі түрде өзгеруі. Онтогенездің екі негізгі формасы бар: эволюциялық - бұл сандық және сапалық өзгерістер, материяның өзгеруімен біріктірілген сананың өзгерістері және материяның бір күйінен екінші күйіне спазмодикалық, бейсаналық ауысуымен немесе спазмодикалық өзгеруімен жүретін революциялық. негізінде сәйкес өзгеріссіз сана. Ұйымдардың онтогенезі келесі факторлармен анықталады: • сыртқы ортадағы өзгерістер (экономика, саясат, этика, мәдениет және т.б.); • ішкі ортаның өзгеруі (жұмысшылардың қоныс аударуы, жаңа технологияға көшуі және т.б.), адамның және қоғамның қажеттіліктері мен мүдделері (адамның өзін-өзі көрсету қажеттілігі, қоғамның артық өніміне қажеттілік және т.б.) .); • материалдық элементтердің (жабдық, адам, технология) ескіруі және тозуы; • экологияның өзгеруі; • техникалық прогресс; • әлемдік өркениеттің жаһандық жағдайы. Ұйымдастыру теориясында онтогенез заңының әрекет ету сипатын сипаттағанда, заң әсерінің неғұрлым нақты объектісі – ұйымның өмірлік циклі бөлектеледі. Ұйымның өмірлік циклін 4 кезеңге бөлуге болады Бірінші кезең: құру – ұйым өзінің қалыптасу кезеңінде, өнімнің өмірлік циклі қалыптасуда, бірақ мақсаттары әлі толық қалыптаспаған, келесі кезеңге көшу тұрақты ресурстармен қамтамасыз етуді талап етеді. Екінші кезең: өсу – алдыңғы кезеңдегі инновациялық процестер дамиды, ұйымның миссиясы, оның құрылымы мен мақсатын ұйымдастыру шеңберіндегі коммуникациялар қалыптасады. Үшінші кезең: жетілу – ұйымның құрылымы тұрақтанады, басқарудың рөлі артады, шешім қабылдау процесі теңгеріледі, өнім шығару өседі, қызмет көрсету нарығы кеңейеді. Төртінші кезең: құлдырау – бәсекенің нәтижесінде ұйым өзінің өнімі мен қызметіне сұраныстың төмендеуіне тап болады, мотивациялық әсер төмендейді, жаңа идеялар болмайды. Нәтижесінде ұйым ыдырай бастайды. Ол жаңарудың қатаң схемасын қабылдауға немесе тәуелсіз құрылым ретінде жойылуға мәжбүр. Осылайша, онтогенез заңын келесі түсіндіруде тұжырымдауға болады: әрбір материалдық жүйе (ұйым) өмірлік циклдің барлық кезеңдерінде ең үлкен жалпы әлеуетке қол жеткізуге ұмтылады. 312.Адам қаңқасын талдап сүйектердің байланысын түсіндіріңіз Адам қаңқасы (ежелгі грекше σκελετος - «кептірілген») - бұл адам денесінің сүйектерінің жиынтығы, тірек-қимыл аппаратының пассивті бөлігі. Ол жұмсақ тіндерге тірек, бұлшықеттер үшін бекіту нүктесі, ішкі мүшелер үшін ыдыс және қорғаныс қызметін атқарады. Қаңқаның сүйек ұлпасы мезенхимадан дамиды. Ересек адамның қаңқасы шамамен 206 сүйектен тұрады. Олардың барлығы дерлік буындардың, байламдардың және басқа да байланыстардың көмегімен біртұтас тұтастыққа біріктірілген. Туған кезде адамның қаңқасы 270-тен астам сүйектен тұрады; есейген кезде сүйектердің саны 205-208-ге дейін азаяды, өйткені кейбір сүйектер бірге өседі, негізінен бас сүйек, жамбас және омыртқа сүйектері бірге өседі. Ересек адамның қаңқасында шамамен 205-208 сүйек бар, оның 32-34-і жұпталмаған, қалғандары жұптас. 23 сүйектен бас сүйек, 32-34 сүйек омыртқа жотасын, 25- қабырға мен төс сүйек, 64- жоғарғы аяқ-қол қаңқасын, 62- төменгі аяқ-қол қаңқасын құрайды. Әрбір сүйек - бұл орган, оның пішіні мен құрылымы қызметімен анықталады. Қаңқа сүйектері дәнекер тіндерге қатысты сүйек және шеміршек тіндерінен түзіледі. Сүйектер жасушалардан және жасушааралық заттан тұрады. Сүйектің мүше ретінде құрамына: нақты сүйек ұлпасы, периосте, эндостей, артикулярлы шеміршек, қан тамырлары мен нервтер жатады. Сонымен қатар, сүйектер гемопоэтикалық сүйек кемігінің қабылдағыштары болып табылады. Бұл түзілістердің барлығы біртұтас тұтастыққа біріктіріліп, сүйектерге өз функцияларын орындауға мүмкіндік береді. Осылайша, сүйек жалпы метаболизмге, атап айтқанда, тұз алмасуына белсенді қатысады және минералды тұздардың қоймасы болып табылады. Сүйектің құрамы айтарлықтай тұрақты. Оның құрамында 45% минералды тұздар (кальций, калий, натрий және басқа элементтердің тұздары), 25% су және 30% органикалық заттар бар. Классификация Пішіні мен құрылымы бойынша олар мыналарды ажыратады: -ұзындығы басқа өлшемдерден басым болатын ұзын сүйектер (тоқпан жілік, шынтақ сүйек, радиус сүйектері); - үшiншiсiнен екi өлшемi басым болатын жалпақ сүйектер (бас сүйегi төбесi, төс сүйегi сүйектерi); Барлық үш өлшемдері шамамен бірдей болатын губка тәрізді (қысқа) сүйектер негізінен губка тәрізді сүйек затынан тұрады (пизитәрізді сүйек, пателла); - денеде күрделі біркелкі емес пішінді және қуыстары бар ауасы бар сүйектер (маңдай, жақ сүйектері) - күрделі пішіні бар және басқа сүйектердің элементтерін біріктіретін аралас (анормальды) сүйектер (омыртқалар, бас сүйегінің негізінің сүйектері). - тірек - бұлшықеттер, фасция және көптеген ішкі мүшелер бекітілген дененің қатты сүйек-шеміршек қаңқасының қалыптасуы; - қозғалыс, сүйектер арасында қозғалмалы буындардың болуына байланысты, сүйектер бұлшықеттермен қозғалысқа келтірілетін рычаг ретінде жұмыс істейді; - ішкі ағзаларды қорғау – сүйек қабылдағыштарын қалыптастыру (ми мен сезім мүшелеріне арналған бас сүйек; жұлын каналы – жұлын); - серіппелі, соққы сіңіргіш, қызметі - қозғалыс кезінде сілкіністерді азайту және жұмсарту (күшті аяқ құрылысы, сүйектер арасындағы шеміршекті қабаттар және т.б.) 313.Жүйке жүйесінің құрылысы талдап сипаттаңыз Адамның жүйке жүйесі – адам ағзасының қызметін және оның қоршаған ортамен әрекеттесуін реттеу мен үйлестіруді қамтамасыз ететін анатомиялық және функционалдық өзара байланысты жүйке құрылымдарының жиынтығы [1]. Жүйке жүйесі сезімталдықты, қозғалыс белсенділігін және басқа реттеуші жүйелердің жұмысын (эндокриндік және иммундық) бір тұтастықпен байланыстыра отырып, интегративті қызмет етеді, сонымен қатар тіршілік әрекетінің реттелуін, өзара әрекеттесуін және организм қызметінің өзгермелі жағдайлар мен қоршаған ортаның құбылыстарына бейімделуін қамтамасыз етеді. , адамның психикалық әрекетін оның әлеуметтік болмысының негізі ретінде жүзеге асырады [2]. Адамның жүйке жүйесі көбінесе орталық жүйке жүйесі (ОЖЖ) және перифериялық жүйке жүйесі (ПНС) болып екіге бөлінеді. Орталық бөлігі ми мен жұлыннан тұрады. PNS ОЖЖ құрамына кірмейтін барлық басқа нервтер мен нейрондардан тұрады. Нервтердің басым көпшілігі PNS-ге жатады. Перифериялық жүйке жүйесі соматикалық жүйке жүйесі және вегетативті жүйке жүйесі болып екіге бөлінеді [1]. Соматикалық жүйке жүйесі дене қозғалысын үйлестіруге және сыртқы тітіркендіргіштерді қабылдауға және беруге жауап береді. Бұл жүйе саналы бақылаудағы әрекеттерді реттейді. Вегетативті жүйке жүйесі парасимпатикалық және симпатикалық болып екіге бөлінеді. Симпатикалық жүйке жүйесі қауіпке немесе стресске жауап береді және көптеген физиологиялық өзгерістерден басқа, жүрек соғу жиілігі мен қан қысымының жоғарылауын тудыруы мүмкін, сондай-ақ қандағы адреналин деңгейінің жоғарылауына байланысты сезімдерді ынталандыруы мүмкін. Парасимпатикалық жүйке жүйесі, керісінше, тыныштық жағдайына жауап береді және қарашықтардың тарылуын, жүректің баяулауын, тамырлардың кеңеюін, ас қорыту және несеп-жыныс жүйесінің ынталандырылуын қамтамасыз етеді. 314.Орталық жүйке жүйесі бөлімдерінің құрылысы мен функционалдық маңызын сипаттап жазыңыз Орталық жүйке жүйесі (ОЖЖ) адамның жүйке жүйесінің негізгі бөлігі болып табылады. Ол екі бөліктен тұрады: ми және жұлын. Жүйке жүйесінің негізгі функциялары - ағзадағы барлық өмірлік процестерді басқару. Ми ойлауға, сөйлеуге, үйлестіруге жауап береді. Ол қарапайым температуралық сезімталдықтан көру мен естуге дейінгі барлық сезім мүшелерінің жұмысын қамтамасыз етеді. Жұлын ішкі мүшелердің жұмысын реттейді, олардың қызметін үйлестіруді қамтамасыз етеді және денені қозғалысқа келтіреді (мидың бақылауымен). Орталық жүйке жүйесінің көптеген функцияларын ескере отырып, мидың немесе жұлынның ісіктеріне күдіктенуге мүмкіндік беретін клиникалық симптомдар өте алуан түрлі болуы мүмкін: мінез-құлық бұзылыстарынан дене бөліктерінің ерікті қозғалыстарын жүзеге асыра алмауға, дисфункцияға дейін. жамбас мүшелерінің. 315.Мектеп жасында балаларда ішкі секреция бездері қызметінің бұзылыстары жəне алдын алу туралы анықтама жасаңыз Балалардағы эндокриндік сфераның маңызды органдары: гипофиз безі (дененің қалған бездерін басқарады, ең бастысы, бала өсетін гормонды шығарады); -бүйрек үсті бездері (сергектік, күйзеліске, күйзеліске төзімділікті, қысымды бақылауды қамтамасыз етеді, жыныстық жетілу үшін маңызды); - қалқанша безі (қалыпты метаболизмді анықтайды); ұйқы безі (ол ас қорыту ферменттерінен басқа инсулинді шығарады); - жыныс бездері (жыныстық дамуды қамтамасыз етеді). Көбінесе балада келесі эндокриндік патологиялар дамуы мүмкін: 1. Туа біткен гипотиреоз - қалқанша безінің гормондарының жетіспеушілігі, дамудың артта қалуына (ең алдымен орталық жүйке жүйесінде), психомоторлы дамудың тежелуіне, анемияға, өсудің тежелуіне әкеледі. 2. Диффузды токсикалық зоб – қалқанша безінің қызметі ұлғаюымен оның көлемінің ұлғаюымен сипатталатын аутоиммунды ауру. 3. Бүйрек үсті безінің жеткіліксіздігі - бүйрек үсті безінің қыртысында гормондар өндірісінің төмендеуі: симптомдар әлсіздік, дене салмағының төмендеуі, шаршаудың жоғарылауы, ішектің бұзылуы, тәбеттің нашарлауын қамтуы мүмкін. 4. Бүйрек үсті безі қыртысының туа біткен дисфункциясы – ферменттердің бірінің жетіспеушілігінен, ауыр жағдайда қыздардың сыртқы жыныс мүшелері еркектерге сәйкес келеді, ал ұлдарда жыныс мүшесінің мөлшері ұлғайып, эрекция өте жылдам болуы мүмкін. ерте жас. (бір жарым жылдан екі жылға дейін). 5. Қант диабеті – ауру инсулин гормонының жетіспеушілігінен пайда болады, зат алмасу бұзылыстары дамиды (инсулинге тәуелді қант диабеті I тип). Ауруға ауыр тұқым қуалаушылық, өткір жұқпалы аурулар, ұзаққа созылған психикалық немесе физикалық стресс ықпал етеді. 6. Семіздік. 7. Ұлдардағы криптохоризм - ұрық қуысында аталық бездердің бір жақты немесе екі жақты болмауы. 8. Бойдың қысқа болуы – жатырда немесе босанғаннан кейін өсу гормонының, қалқанша безінің гормондарының жетіспеушілігінен, әртүрлі соматикалық патологиялардан ми бөліктерінің токсикалық зақымдануы нәтижесінде өсу гормонының тапшылығы. 9. Эндемиялық зоб – йод жетіспейтін аймақтарда тұратын балаларда қалқанша безінің ұлғаюы. 316.Шартты және шартсыз рефлекстер туралы мәліметтерді атаңыз Шартсыз рефлекстер туа пайда болған, тұқым қуалайды және тұрақты болады. Ал шартты рефлекстер жеке ағзаның тіршілік ету барысында пайда болады, тұқым қуаламайды және онша тұрақты емес. 2. Кез келген шартсыз рефлекс, егер орталық жүйке жүйесі тиісті даму дәрежесіне жетсе, белгілі тітіркендіргішті бірінші рет және бір-ақ рет қолданғанның өзінде-ақ пайда болады. Жаңа туған баланың аузына тамақ түссе, шартсыз рефлекторлық жолмен сілекей ағады. Ал шартты рефлекстер бірден пайда болмайды, олар белгілі жағдайларға байланысты, біртіндеп дасалады. 3. Шартсыз рефлекстің дайын рефлекторлық доғасы бар, ал шартты рефлекстер болу үшін шартты байланыс деп аталатын, ми қыртысында жаңа байланыс орнауы қажет. Сөйтіп, бұрын болмаған жаңа рефлекторлық доға тұйықталуы қажет. 4. Шартсыз рефлекс доғасын рецептор, кондуктор (қозу өткізетін – сезгіш, қозғағыш, аралық нейрондар жүйесі) және эффектор құрайды. Ал шартты рефлекстердің доғасының 1-звеносы – анализатор (тітіркендіру әсерін қабылдап, одан сапалы түйсік тудырады); 2-сі – тұйықтағыш (замыкатель) - өзгергіш келеді, анализатор клеткаларын эффекторды жабдықтайтын жүйке клеткаларымен байланыстыратын жүйке жолы; 3-сі – эффектор. 5. Шартсыз рефлекстерді түрлік деп, яғни бір түрдің барлық өкілдеріне тән деп қарау керек. Ал шартты рефлекстер жануардың жеке басының тіршілік ету барысында пайда болған. Дегенмен, сыртқы ортаның ұзақ уақыт өзгермейтін факторлары бар жағдайда, кейбір жеке тұрақты шартты рефлекстер (көбінесе атадан атаға қайталайтын, особътың (дараның) тіршілік етуінің жас кезінде пайда бодатын рефлекстер), біртіндеп тұқым қуалайтынға, яғни шарттыдан шартсызға айналуы да мүмкін. Бұған мысал етіп құстардың жаңа ғана жұмыртқадан шыққан балапандарының олардың ұясының дірілдеп қозғалуының әсерінен ауыздарын ашуын ала аламыз. Балапанның анасының ұшып келіп ұяға қонуы, ол кезде ұяның дірілдеуі (қозғалып шайқалуы) әр уақытта тікелей балапандардың тамақтануының алдында ьолып отырады. Сөйтіп тез шартты тамақ рефлексі пайда болады. Ал, кейін, біртіндеп бұл рефлекс тұқым қуалацтын, шартсызға ауысты деп есептеуге болады. 6. Шартты рефлекс - бұл организм өмір бойы үйренетін және рецепторды әсерінен пайда болатын жауап немесе реакция. 7. Шартты рефлекс мидың жоғарғы бөлімдерімен байланысты, ал шартсыз рефлекстердің доғасы мидың түрлі төменгі бөлімдері арқылы да өте алады. Жоғары сатыда ұйымдасқан, үлкен жарты шарлар қыртысы бар жанураларда шартты рефлекстер жасалу үшін мидың осы бөлімінің болуы міндетті. Мысалы: иттердің ми қыртысын алып тастаса, оның шартты рефлекстік әрекеті толығымен тоқтайды. Ит өзінің иесін танымайды, басқа жануардың тұрғанын (тіпті мысықтың да) елемейді, оны сипасан қорғану рефлексімен жауап береді, алдына қойылған тамаққа ұмтылмайды. Сөйтіп, ол сыртқы ортаның түрлі өзгерістеріне бейімделу қабілетін жоғалтады. 317.Гормондардың бала организміне әсері және гипофиз безіне мысал келтіріңіз Гормондардың басым бөлігі бірнеше ықпал мен функцияға ие. Бірақ олардың әрекет ету спектрін жалпылама түрде негізгі 4 әсерге біріктіруге болады: ағзаның өсуі мен дамуына ықпал ету; репродуктивті қызметтерге қатысты әсер; ішкі гомеостазды қолдау (процестер айналымын реттеу); энергия алмасу.Барлық гормонның әрекет етуінің белгілі бір ұзақтығы болады. Одан кейін гормондар әсерінен айырылады. Қызметі - Зат алмасу қарқындылығын өзертеді; Ағзаның тіршілік ету ортасына бейімделушілігі арттырады Өсу мен көбеюді реттейді Физиологиялық үдерістерді күшейтеді немесе бәсеңдетеді Жасуша нысан - Гормон нысанада болатын нәруыз - рецептормен байланысады. Осы рецепторлар гормонның деңгейінің кішкене ғана ауытқуын сезіп, ішкі секреция бездеріне сигналдар жібереді, нәтижесінде олар өздерінің белсенділіктерін арттырады немесе бәсеңдетеді. Нәтижесінде гормонның мөлшері қалыпты жағдайға түседі. Адам ағзасындағы көптеген проблеманы гормондармен байланыстыру қалыптасқан: ұйқының бұзылуы, артық салмақ, безеу, шаштың көптеп түсуі немесе шығуы. 318.Ұйқы мен сергектіктің нейрофизиологиялық негіздері. Ұйқы гигиенасын түсіндіріңіз. Ұйқы механизмін, оның физиологиялық мәнін тұңғыш рет академик И. П. Павлов ашып берді. Ол ұйқы – мидың барлық орталықтарын қамтитын кең тараған тежеу екенін анықтады. Ұйықтаған кезде бұлшық еттер босаңсиды, тыныс алу сиреп, жүрек соғуы бәсеңдейді, дене температурасы, қан қысымы, зат алмасу төмендейді, қысқасы организмнің бүкіл қызметін реттейтін нерв орталықтарының белсенділігі құлдырайды. Адамның сергек кезінде нерв клеткалары үздіксіз істейді, мұның өзінде олардың химиялық құрамы елеулі түрде өзгереді, энергетикалық қорлар сарқылады. Біздің организміміздің ұлы сақшысы, тыным беріп, күш-қуатымызды қалпына келтірушісі – ұйқы болмаса, жүйке клеткалары тез құрып, қатардан шығар еді. Жас және дендері сау адамдар ауырып-сырқағанда немесе қатты күйзелген, мазасызданған, қажыған күндері болмаса, басқа уақытта ұйқы қашу дегеннің не екенін біле қояр ма екен. Алайда жас ұлғая көптеген әйелдер мен еркектер ұйқыдан айырыла бастайды. Бірақ қаншама таңқаларлық көрінсе де, мұндай әуреге көбіне дені сау, пәлеңдей сырқаты жоқ адамдар да тап болады. Оның басты себебі... адамдардың дұрыс ұйықтай білмеуінде. Дені сау адам көп ұйықтаса, ол ұйқы гигиенасын сақтамай жүрген болуы мүмкін. Бұл — көп ұйықтаудың екінші себебі. Ол бір уақытта ұйқыға жатып, бір уақытта оянбаудан немесе ересек адамның ұйқы нормасы — 7-8 сағат ұйықтамаудан болады. Адам ұйқыға сағат 23.00-ден кеш жатпауы керек. Көп ұйықтаудың тағы бір себебі — ұйқының обструктив апноэ синдромы. Синдромға шалдыққандар түнде қорылдайды, қорыл арасында тынысы 30 секундтан көп уақыт үзіліп тұрады. Терең тыныс арасында ұзақ үзіліс болады. Бұл синдроммен көбіне II, III дәрежедегі семіздікке ұшыраған адамдар ауырады. Ауруды емдемесе, адам таңертең тұрған соң миокард инфарктіне, инсультке шалдығып, тіпті ұйықтап жатып қайтыс болуы мүмкін. Әлия Байдәулетова 14 жылдан бері пациенттерді осы синдромнан емдеп келеді. Ұйқы гигиенасы Күнде бір мезгілде ұйқыға жату керек. Норма — сағат 21-23.00 арасында ұйқыға жату; Күнде бір мезгілде ұйқыдан тұру қажет; Адам өзінің ұйқысы қанша сағатта қанатынын білуге тиіс; Ми пойыз сияқты. Ұйықтар алдында оның жүрісін баяулату керек. Сонда түнгі ұйқы тыныш болады, ұйқы қанады. Ол үшін ұйқыға 40 минут не бір сағат бұрын дайындалу керек. Жарық өшіріліп немесе бәсеңдетілуі керек. Смартфон, теледидар қарауға болмайды. Жылы душқа түсіп, түймедақтан, жалбыздан дайындалған шай ішу де ұйқы жоралғысына жатады. Төсекке міндетті түрде пижамамен жату керек. Пижама кигенде миға дененің ұйқыға қамданғаны туралы сигнал барады. 319. Рецепторлардың қасиеттерін түсіндіріңіз Рецепторлар денеге әсер етуші тітіркендергіштердің белгілі бір нақты түрін ғана қабылдауға бейімделген. Олар денедегі орналасу орындарына байланысты: экстерорецепторлар және интерорецепторлар болып екіге бөлінеді. Экстерорецепторлар - организмге қоршаған сыртқы ортадан келетін тітіркендіргіш әсерлерін қабылдайды. Оған дәм сезімі, иіс сезімі, сипап сезу, көру, есту және тепе-теңдік сақтау рецепторлары жатады. Интерорецепторлар — ішкі мүшелерде, ұлпаларда, қан және лимфа тамырлары қабырғаларында орналасып, осы мүшелерден келетін тітіркеністерді қабылдайтын сезімтал құрылымдар. Олар организмдегі зат алмасуды қамтамасыз ететін мүшелердің үйлесімді қызмет атқаруын реттейді. Интерорецепторлардың жеке арнайы түрі — проприорецепторлар. Олар тірек-қимыл аппараты мүелеріне (қаңқа сүйектері, бұлшықеттер, буындар) әсер ететін тітіркендіргіштерді қабылдайды 3110.Тірек-қимыл жүйесі және оның жас ерекшеліктерін түсіндіріңіз Тірек-қимыл жүйесі (ТҚЖ) — кеңістікте қозғалу мүмкіндігі мен ағзаның ішкі мүшелерінің қорғанысын қамтамасыз ететін, оған тірек болатын, ағзаға пішін беретін, қаңқа түзуші құрылымдар кешені, адамның қозғалыс аппараты. Тірек-қимыл жүйесі (ТҚЖ) 640 бұлшықеттен, 200-212 сүйектен (қаңқа), бірнеше жүздеген сіңірден тұратын өздігінен жұмыс атқаратын механизм. Тірек-қимыл жүйесінің өсуіне гипофиз гармоны соматотропин ықпал етеді. Кеуде клеткасының жетілуі. Кеуде клеткасы скелетінің өсіп жетілуі өкпе, жүрек, бауыр функцияларының қалыптасуымен, сол сияқты тұру және отыру актілері мен тығыз байланысты. Қабырғалардың сүйектенуі баланың екі айлық кезінен басталып, 20 жасына дейін созылады, 25 жасында аяқталады.Көкірек клеткасы өскен сайын оның формасы елеулі өзгеріске ұшырайды. Алғашқы жылдары ол негізінен табаны төмен қараған конус формалы болады. Бірақ бірінші жылдың өзінде ақ баланың өкпесінің көлемі 4-6 есе ұлғаяады. Көкірек клеткасының жоғары бөлігі балаларда 7-8 жаста , ал қыздарда одан да ерте кеңейеді. Осының бәрі қысқарады да, ересек адамның көкірек клеткасының формасына келеді. 12-13 жастағы баланың көкірек клеткасы ересектерден тек мөлшерімен ғана ажыратылады. Жамбас маңызды физиологиялық қызмет атқарады: өзінің ішінде жатқан ішкі мүшелерді, қорғайды, ішек-қарынға тірек болады, сол сияқты құрсақ қабырғалары мен аяқ бұлшық етінің бекінетін жері. Ұлдар мен қыздарда (12-13 жасқа дейін) жамбас варонканы еске түсіреді. Онан кейін қыздарда шонданай бұдырмақтарының арасы ұлғаяды, ал шат сүйектерінің арасындағы бұрыш (шат бұрышы) балаларға қарағанда, доғалдау бола бастайды, яғни жамбастың құрылымында жыныстық өзгешелік пайда болады. Әйелдің жамбасы еркекке қарағанда кең әрі төмен орналасқан, оның сүйектері неғұрлым жұқа әрі тегіс. Қол мен аяқтың жілік сүйектері жеті жаста құрылысы жағынан ересек адамның сүйектеріне ұқсас болады. 17-18 жастағы ол сүйектерде шеміршек ткані аз, сүйек қабығы жұқа болады, бұл олардың ұзаруы мен жуандауының баяулағанын (кішкене балалармен салыстырғанда) көрсетеді, бірақ олар ересектерге қарағанда, икемделгіш болады. Орта есеппен адамда саусақ сүйектері 9-11 жаста, алақан сүйектері 12-де, ал білезік сүйектері 10-13 жаста қатаяды. Қыздарға қарағанда ұлдар аяқтарының сүйектері 7 жастан кейін тезірек өседі. Кеудеге қарағанда, аяқтың ұзаруы қыздарда көбінесе 13 жаста, ал ұлдарда 15 жаста. Кейінірек олардың өсуі баяулайды және 23-25 жаста тоқталады. Сіңірлермен бекінген әрі тірейтін табан сүйектері тік екі күмбез түзеді: сыртқы – тірек және ішкі – серіппелі. 3111.Қанның иммундық қасиеттері, иммунитеттің маңызын түсіндіріңіз Қанның иммундық қасиеттері. Иммунитеттің анықтамасы Қанның иммундық немесе қорғаныштық қасиеті оның қанды тромб түзу арқылы ұйыту(гемостаз) және сұйылту (фибринолиз) жатады.Бұл қасиеттер лейкоциттің түрлерінің қызметімен байланысты. Фагоцитоз – бейарнамалы иммунитеттің бір түрі. Фагоцитоз барлық лейкоциттерге тән қасиет. Бірақ олардың ішінде бір жұтқанда 30-40 денені бір жұтатын – микроциттер мен(нейтрофил) макроциттер – моноциттер және лимфоциттер бар. Иммунды жүйе ағзаның ішкі орталығындағы антигендік тұрақтылықты қадағалайтын және рециркуляция жолымен байланысатын арнайы лимфоидты мүшелер мен тіндердің өзара жиынтығы. Иммунды жүйе— қозғалмалы және үздіксіз жаңғырып отыратын жүйе. Сонымен қатар, оның құрамының тұрақтылығы ағзаның жеке құрылымының сақталуына зор ықпал етеді. 3112. Тыныс алу мүшелері, олардың оқушылардағы физиологиялық ерекшеліктерін көрсетіңіз Дем алғанда ағза мен сыртқы орта газдармен алмасады, ішке оттегі кіріп, сыртқа көмірқышқыл газы айдалып тұрады. Бұл процесс кеуде қуысында орналасқан өкпенің альвеоларында (лат. - ойма қуыс, науа) жүреді. Тыныс алу кезінде өкпені атмосфермалық ауамен және одан газбен қаныққан ауаны тасымалдау тыныс алу жолдары арқылы жасалады. Дем алу және дем шығару қан айналым жүйесі арқылы ағзаның барлық мүшелеріне әсер етеді. Ересек адам қалыпты күйінде дем алғанда өкпеге 300-500 мл ауа кіреді және бір минутта 16-18 тыныс алу қозғалыстарын жасап, өкпесінен 6-7 литр ауа өткізеді. Ауаның мөлшері адамның салмағына және бойына байланысты, бойы ұзын және салмақты болса, соғұрлым көп ауа өтеді. Ересек адамға қарағанда балаға ауа көбірек қажет. 2-3 жастағы баланың өкпесі арқылы 5-6 л., кейде 7 л. ауа өтеді, бұл баланың дем алу ерекшелігіне жатады, сондықтан баланың денесінен бу ретінде су көптеп шығып, тершең болады. Кеуде қуысын кеңейту тәсіліне қарай дем алудің екі түрі бар: Жоғарғы тыныс алу: мұрын қуысы, жұтқыншақ, ауыз қуысы. Төменгі тыныс алу: көмей, кеңірдек, бронхы Ерте жастағы балаларда мұрын кіреберістері тар, раковиналары жуан, төменгі мұрын кіреберісі 4 жасқа таман қалпына келеді. Шырышты қабаты нәзік, сондықтан ринит кезінде кішкене ісік пайда болса бірден тыныс алуды тарылтады, ол баланы емізуге бөгет жасайды. Шырыш асты қабатта кавернозды (қуысты) тіннің толық жетілмеуі кішкентай балаларда жиі мұрыннан қан ағудың себебі болады. Қуысты тін 8-9 жасқа толғанда дамиды. Бұл жастағы балаларда мұрыннан қан ағу оңай әрі тез болады, себебі шырышты қабаты нәзік, ол тез жараланады және қанмен қамтамасыз етілуі жақсы. Нәрестенің кеңірдегі варонка тәрізді формада. Ол 14-16 шеміршекті жартысақинадан тұрады, олар артынан фиброзды жарғақпен қосылған. Шеміршектің жұмсақтығы, эластикалық тінінң әлсіз дамуы және үлкен қозғалыстары олардың сырылды (стридор) дауыстар шығаруына әкеледі. 3113. Оқушылардың арасында жұқпалы аурулардың алдын алу туралы түсіндіріңіз Жұқпалы аурулар — зардапты вирустардың, микоплазмалардың, хламидийлердің, риккетсиялардың, спирохеталардың организмге еніп, онда өсіп-өну және өмір сүру салдарынан туатын аурулар. Жұқпалы аурулар бактериялардан және басқа организмдерден (жанды денелерден) пайда болады, олар организмге аса зиянды. Олар әр түрлі жолдармен тарайды. Бактериялар, инфекция туғызатын басқа да көптеген организмдердің ұсақтығы соншалықты, оларды микроскопсыз кере алмайсыз — ал арнаулы құралмен қарағанда сол зәредей зат үп-үлкен болып көрінеді. Ал вирус тіпті бактериядан да ұсақ. Жұқпалы ауруларды кейде тек «инфекция» деп те атайды. Олар: Ішек аурулары; Жоғарғы тыныс жолдары аурулары; Қан немесе трансмиссивті аурулар ; Сыртқы қабықтардың аурулары болып бөлінеді. Ішек аурулары (мысалы А-гепатиті) вирус ас қорыту жолдарына ауыздан кіріп, ішектен нәжіспен бірге шығады. Тыныс жолдары ауруында шырышты қабықтар зақымданады және организмге вирус: ауамен кіреді. Қан немесе трансмиссивті аурулар (әртүрлі энцефаломиелиттер, гемаррагиялық безгектер) аурудан сау адамға және жануарларға қан; сорғыш насекомдар арқылы беріледі, кейде қосалқы көмекшілері болады, көбінесе табиғи-ошақты болып келеді. Сыртқы қабықтардың аурулары (құтыру, аусыл, делбе) жанасудан, қарым-қатынаста болудан тарайды. Вирустардын организмде өсіп-өну және шоғырлану ерекшеліктеріне сай оларды ошақты және жалпы деп бөледі. Біріншісінде қоздырғыштардың әсері тек енген жерде көрінеді, ол сол жерде есіп-өнеді (мысалы ішекте, не тыныс жолдарында). Екіншісінде вирустар енген жерінде көбейіп, денеге тарайды да, басқа ағзаларда екінші үлкен ошақ құрайды (шешек, қызылша, полиомиелит). Аурудың мерзімінің ұзақтығына, белгілерінің көрінуіне және қоздырғыштың сыртқы ортаға шығып тұруына байланысты олар жіті және созылмалы болып бөлінеді. Жітілері тез жазылады, вирустан да тез құтылады. Ал созылмалысы біресе айығып, біресе қайталап көпке созылады. Өз алдына бір бөлек түрі — баяу ауру. Бұл түрінде вирус организмде көпке дейін сақталып, ауру ұзаққа созылады және клиникалық белгілері көмескілеу болады. Ал ауру белгілерінің мүлдем болмайтын түрін инаппаранттык деп атайды. Мұнда организмнен ауру қоздырғышы, шығып кетеді де, иммунитет пайда болады. Аурудың латентті (жасырын) деген де түрі бар. Онда вирус организмде өте ұзақ уақыт өмір сүреді. қабырғаларды көтеріп кеуде қуысын кеңейту арқылы дему алу - кеудемен дем алу (жас сәби мен әйел адамдар дем алысы) деп аталады; диафрагманың көмегімен кеуде қуысын кеңейту арқылы дем алу - ішпен дем алу (ер адамдардың тыныс алуы) деп аталады. 3114. Қозғалыс, иіс, дəм, вестибулярлы жəне тері сенсорлық жүйелердің маңызы мен оқушылардағы функциялық ерекшеліктерін көрсетіңіз Сезім мүшелері — сыртқы қоршаған ортадан және ағзаның өзінің ішкі органдарынан келген ақпаратты алғашқы талдау жасайтын перефериялық арнайы анатоми-физиологиялық жүйе, Сенсорлық жүйенің перефериялық бөлімі. Қоршаған ортадағы барлық мәліметтерді біз сезім мүшелерінің көмегімен аламыз. көру мүшесі - көз, есту мүшесі - құлақ, дәм сезу мүшесі - тіл, иіс сезу мүшесі - мұрын, сипап сезу мүшесі - тері жатады. Сезім мүшелерінде сезгіш нейрондардың ұшы (рецепторлар) әр түрлі тітіркенулерді қабылдайды. Дыбыс, температура, химиялық ісер т.б. тітіркендіргіштерге жатады. Әрі қарай сезгіш нейрондардың өсінділері арқылы қозу үлкен ми сыңарлары қыртысының белгілі бір аймағына беріледі. Рецепторлар орналасуы бойынша 2 топқа бөлінген: сыртқы - терінің сыртқы қабатында орналасып, сырттан келген тітіркенулерді қабылдайды. Мысалы, ыстық затқа қолы тиген адам қолын бірден тартып алады. ішкі -ағзаның ішінде орналасып, тітіркенулерді ішкі мүшешелерден қабылдайды. Сезімнің физиологиялық негізі - тітіркендіргіштерді талғай біліп, ми қыртысы нейрондардарының қозуына байланысты жүзеге асады. Мақала бастамасы Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыz. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. Сенсорлық жүйе (лат. organum sensuum, лат. organon — мүше, ағза; лат. sensuum — қабылдау, сезу) — ішкі және сыртқы ортаның түрлі әсерлерін қабылдайтын сезім жүйесі талдағыштардың (анализаторлардың) шеткі бөлігі, яғни рецепторлар. 3115. Үлкен және кіші қан айналым жолдарын көрсетіңіз Үлкен және кіші қанайналым шеңберлері. Адам денесінде қантамырлар үлкен және кіші қанайналым шеңберін түзеді. 1-сурет. Үлкен қанайналым шеңбері. 1. Үлкен қанайналым шеңбері → жүректің сол жақ қарыншасынан басталып → дене жасушаларына → жүректің оң жақ жүрекшесімен аяқталады. Үлкен қанайналым шеңбері деп аталу себебі – қан бүкіл денеге таралып, қайтадан жүрекке келеді. 2. Кіші қанайналым шеңбері → жүректің оң жақ қарыншасынан басталып → өкпеге → жүректің сол жақ жүрекшесімен аяқталады. Кіші қанайналым шеңбері деп аталу себебі – қан тек өкпеге барып оттекпен байытылады да қайтадан жүрекке келеді. Бұл қанайналым шеңберін кейде өкпелік шеңбер деп те атайды. Қан қысымы. Қан қантамырлардың бойымен ағуы кезінде қантамырларына және жүректің қуыстарына қысым түсіреді. Қан қысымы қантамырлардың әр түрлі бөлімдерінде біркелкі болмайды. Ең жоғары қан қысымы жүректен қанды алып шығатын ең ірі артерия қантамыры – қолқада болады. Жүректен алшақтаған сайын қантамырларда қан қысымы төмендей береді. Қан қысымын тоқпан жіліктің артерия қантамырларынан (қолдың қарынан) өлшейді (64-сурет). Жас, дені сау адамдарда қан қысымы үнемі тұрақты, өзгермейді. Жүректің сол жақ қарыншасының жиырылуы (жоғары қысым) сынап бағанасымен 120 мм болса, босаңсуы кезіндегі көрсеткіші (төменгі қысым) 70–80 мм. Қан қысымы жоғарылаған кезде болатын ауруларды гипертония(грекше «hyper» – үсті, жоғары), ал қан қысымы төмен ауруларды гипотония («hupo» – асты, төмен) дейді. Қанның қантамырлардың бойымен қозғалуы вегетативті жүйке жүйесі арқылы реттеледі. Оның орталығы сопақша мида орналасқан. Тамырдың соғуы (пульс) жүректің сол жақ қарыншасы жиырылған сайын артериялардың қабырғасы оқтын-оқтын серіппелі кеңейеді (латынша «pulsus» – соғу, итеру). Жүрек қарыншалары жиырылғанда қанды қолқа мен өкпе артерия қантамырларына күшпен айдайды. Күшпен айдалған қан ары қарай артерия қантамырларының қабырғасын керіп жібереді де, тербеліс толқыны пайда болады. Тербеліс толқыны артерия қабырғаларының бойымен тез таралады. Артерия қабырғаларының ырғақты тербелісі – тамырдың соғуы деп аталады. Тамырдың соғуын білектің ішкі жағының төменгі бөлігінен саусақпен басып, мойынның екі жағы мен самайдан білуге болады. Тамырдың соғуына қарап 1 минутта жүректің қанша рет жиырылғанын біледі. Ересек адамдарда жүрек минутына 70–75 рет соғады. Адам дене еңбегімен шұғылданғанда жүрекке күш түскендіктен, тамырдың соғуы жиілейді. 3116. Жүрек - қан тамырларына жағымсыз əсер ететін факторлар, жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алу жолдарын көрсетіңіз Жүрек-қан тамыры аурулары әлемнің көптеген дамыған елдерінде денсаулық сақтаудың басты проблемаларының біріне айналып отыр. Ол көбіне ересек адамдарды не мүгедектікке шалдықтырады, немесе өлімге әкеліп соқтырады. Жалпы өлім-жітімнің 52 пайызын жүрек-қан тамыры аурулары құрайды. Еуропада жыл сайын осы ауру салдарынан шамамен 3 миллион адам қайтыс болса, Ресейде 1 миллион адам, ал Қазақстанда 80 мың кісі осы аурудан көз жұмады. Жүрек-қан тамыры ауруларына әкеліп соқтыратын басты себептер қандай? Басты себеп адамдардың өз денсаулығына көңіл бөлмеуінен десек, сонымен қатар жағымсыз экологияның да салдары жетерлік. Әсіресе, соңғы жылдары инфаркт пен инсульттен болатын өлім тым жиілеп барады. Оның негізінде, атеросклероздан басқа, адамдардың жүйке жүйесінің шаршауы, олардың дәрменсіздікке ұшырап, депрессияға түсуі жатыр. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы қазіргі уақыттағы жүрек- қан тамыры ауруларының эпидемиясы тамақтану құрамының өзгеруіне тікелей байланысты деп отыр. Қоршаған ортаның 80 пайыздан артық жағымсыз факторлары адам ағзасына жеген тамағы арқылы әсер етеді. Артық салмақ және семіздік, жүрек- қан тамыры ауруларының, қант диабеті және басқа да күрделі аурулардың қауіпті факторы болып табылады. Сондықтан адамдардың дұрыс тамақтану мәдениетінің де маңызы зор. Жүрек-қан тамыры ауруларын қоздыратын тағы бір себеп - стресс, торығу, ол адамдарды жасына қарамай, жүрек талмасына ұшыратады. Адамның көңіл-күйінің денсаулыққа әсері мол. Көңіл күйдің толқуы, мазасыздануы, біріншіден, адамның миы арқылы беріледі. Жағымсыз эмоциялар вегетативтік жүйені қоздырады, одан барып ағзадағы қан айналымына, ішкі органдарға, эндокриндік бездердің қызметіне әсер етеді. Соның салдарынан ағзадағы гормондардың балансы бұзылады. Оның әсері жүрек соғысының, ырғағының бұзылуына, қан қысымының көтерілуіне, бұлшық еттердің, қан тамырларының тартылуына апарады. Мидың қан айналымы нашарлайды, мидың клеткаларында оттегі жетіспеушілігі пайда болады. Жүректің, мидың қан тамырларының қысылуы инфаркт, инсульт сияқты ауыр жағдайға алып келуі мүмкін, немесе жүректің ишемиялық ауруы, гипертония, асқазан жарасы сияқты созылмалы ауруларға ұшыратады Жүрек-қан тамыры ауруларына әйелдерден гөрі ерлер көп шалдығады. Мұндай тенденция 50-55 жасқа дейін, яғни әйелдердің жыныстық гармондарының жұмысы бәсеңдеген тұсқа дейін сақталады. Алдын – алуға, немесе жеңуге болатын қауіпті факторлар- холестериннің жоғары деңгейі, артериалды гипертония, темеку шегу, қант диабеті, семіздік, түрлі күйзелістер болып саналады. Ең алдымен темекіден толықтай бас тарту қажет; Тиімді тамақтану ережелерін сақтау; Майлы тамақтардан бас тарту, тұзды пайдалану мөлшерін азайту - тәулігіне 4 грамм, құрамында калийі мол (бұршақ, өрік, құрма, теңіз қырыққабаты) тамақтарды көп пайдалану, сарыуызды барынша аз пайдалану; Көкеніс пен жеміс-жидектерді барынша мол пайдалану; Алкогольді ішімдікті белгіленген мөлшерде ғана пайдалану; Дене белсенділігін арттыру, семіздіктен сақтану; Қандағы холестерин құрамын үнемі тексеріп, бақылап отыру. 3117. Ас қорытудағы ферменттердің қызметін ашып көрсетіңіз Ас қорыту жүйесі (көне грекше: systema digestoria; көне грекше: systema — бүтін, байланысқан, жүйе; лат. digestoria — асқорыту) - адам мен жануарлар организмдеріндегі асты (азықты) қабылдау, өндеу, қорыту, сіңіру және жын қалдығын сыртқы ортаға шығару қызметтерін атқаратын мүшелердің жүйесі. Асқорыту жүйесі түтік тәрізді мүшелерден және ас қорыту бездерінен тұрады. Филогенездік және онтогенездік тұрғыдан асқорыту жүйесін төрт бөлімге бөледі: бас бөлімді — ауызжұтқыншақ (аран), алдыңғы бөлімді - өңеш пен қарын (асқазан), ортаңғы бөлімді — ащы ішектер (он екі елі ішек, аш ішек, мықын ішек) мен ірі асқорыту бездері (ұйқы безі, бауыр), артқы бөлімді - жуан ішектер (бүйен, тоқ ішек, тік ішек) құрайды. Асқорыту бездеріне үш жұп сілекйлі бездері, бауыр және ұйқыбез жатады. Асқорыту бездерінен бөлінетін сұйықтықты сөл деп атайды. Асқорыту бездері сыртқы секреция бездеріне жатады. Олар өздерінен бөлінетін сөлді арнайы өзектер арқылы асқорыту мүшелеріне бөледі. Әрбір асқорыту безінің бөлінетін сөлінің өз атауы бар. Бауырдан-өт, сілекей безінен-сілекей. Асқорыту бездерінің қызметін фистула әдісі арқылы зерттеуде көрнекті орыс ғалымы Павловтың еңбегі зор. Ғалымның бұл салада еңбегіне физиология ғылымындағы іргелі жаңалық ретінде Нобель сыйлығы берілген. Қазіргі таңда эндоскопия әдісі қолданады. НЕМЕСЕ МЫНА ЖАУАП 311Онтогенез заңдылықтарын сипаттаңыз жүктеу/скачать 327,29 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|