Оқушылардың психологиялық ерекшеліктерін зерттеу әдістері
Психологияның зерттеу әдістері
жүктеу/скачать 30,15 Kb.
|
1 2
Байланысты:Оқушылардың психологиялық ерекшеліктерін зерттеу әдістері
- Бұл бет үшін навигация:
- Бақылау әдісі
- Эксперименттік әдіс.
- Орындаған
| Психологияның зерттеу әдістері
Психологиялық ғылымда негізгі әдістер бақылау мен эксперименттерді қамтиды. Сондай-ақ психологиялық жеке әдістер қолданылады: сөйлеу әдісі, жауап алу әдісі, нәтиже мен іс-әрекет процесін талдау, тестілеу әдісі. Бақылау әдісі Бақылау әдісі-әртүрлі табиғи жағдайларда адамның іс-әрекеттері мен іс-әрекеттерін қабылдауға негізделген мақсатты зерттеу. Тексеру табиғи жағдайда жүргізіледі. Бақылау жүргізу кезінде бақылау объектісі болып табылатын адам бақылаудың жүргізіліп жатқанын білмеуі керек, бірақ егер ол оны сезінсе, жақындық жоғалады. Психологиялық зерттеулердің табиғилығын сақтау-бақылауға қойылатын алғашқы талап. Бақылаудың екінші талабы-бақылау үнемі бағытталуы керек, яғни зерттеудің мақсаттары мен міндеттері нақты анықталған. Бақылау әдісінің үшінші талабы-оның нәтижесін жазу. Негізінен әртүрлі техникалық құралдар қолданылады (бейнекамера, камера және т.б.) жазба түрлері (транскрипттер, хаттамалар, бақылау журналдары және т. б.). Психологияның негізгі әдістерінің бірі-эксперимент. Эксперименттік әдіс. Егер байқауда зерттеуші өзіне қызығушылық тудыратын психикалық процестерді бақылауды болжаса, онда экспериментте зерттеуші өзіне қажет нәрсені жасайды. Алайда, экспериментатор оларды үнемі қамтуы мүмкін. Зерттеуді басқа зерттеушілер сияқты жағдайларда қайталай отырып, экспериментатор әр зерттеушілердің процестерінің жеке ерекшеліктерін анықтай алады. Экспериментатор, оның жағдайына байланысты, эксперимент үшін жағдайды өзгерте алады. Бұл эксперименттің басты артықшылығы, сонымен қатар оқу және оқу процесінде тәсілдерді табуға мүмкіндік береді. Эксперимент барысында арнайы құралдар мен құрылғылардың көмегімен психикалық процестердің өзгеру уақытын дәл көрсетуге болады, мысалы, реакция жылдамдығы (реакция), оқу үлгерімі, Еңбек және қалыптасу қабілеті. Психологиялық зерттеулерде негізінен екі түрлі эксперимент қолданылады. Оларды зертханалық (зертханалық) және табиғи деп атайды. Зертханалық эксперимент аспаптар мен аспаптарды пайдалана отырып жүргізіледі. Зертханалық эксперимент адамның психикалық сипаттамаларының физиологиялық механизмін зерттеуде ерекше. Бұл әдіс жеке танымдық процестер мен психикалық нормаларды тиімді зерттеу үшін қолданылады, ең алдымен түйсігі, қабылдау, есте сақтау, зейін зерттеледі. Мысалы, қабылдау жылдамдығы, назар аудару мөлшері, сананың айқындылығы және басқалары сияқты құралдар қолданылады. Эксперименттік әдіс ғылыми білімді саралау мен дамытуда жетекші рөл атқаратыны дәлелденді. Ғасырдың екінші жартысында психология тәуелсіз ғылым ретінде философиядан кетті, бұл оның эксперименттік ғылымға айналуына әкелді. Зертханалық эксперименттің тиімділігі келесі жағдайларға байланысты. Байқалған объектіге қатысты экспериментаторда Жоғары болжам (гипотеза) болуы керек. Жоспарланған күн жоспарына және өтінімді орындау үшін қажетті талаптарға (тиісті құжаттарға) сәйкес арнайы әдіс (әдістеме) бойынша өтінімді дайындау. Зерттеушінің өзі зерттелетін құбылысты табады және оған белсенді жауап береді. Экспериментатор кейде зерттелетін құбылыстарды түзетеді; Эксперимент нәтижесін қайта қарауға мүмкіндік беру. Эксперимент нәтижелері сандық және сапалық өңдеумен, математикалық есептеулермен және т.б. байланысты. Табиғи эксперимент пен зертханалық эксперименттің айырмашылығы-адамның күнделікті іс-әрекетінің мазмұны сақталады, зерттелетін құбылысты міндетті түрде жүзеге асыру үшін жағдайлар жасалады. Сонымен қатар, табиғи эксперимент бақылау әдісі мен эксперимент әдісінің жағымды қасиеттерін біріктіреді: біріншісінің табиғилығы, екіншісінің белсенділігі. Бақылау мен эксперименттің аралық түрі болып саналатын Эксперимент табиғи қайта құру әдісі болып табылады. 1910) - орыс ғалымы, табиғи эксперименттің бастамашысы. Оның басты мақсаты-зерттеудің эксперименттік сипатын нақты жағдайлармен біріктіру. Әр түрлі жас кезеңдеріндегі оқушылардың танымдық қабілеттерін зерттеуге, жеке тұлғаны қалыптастырудың нақты әдістерін анықтауға ерекше рөл беріледі. Адам психологиясындағы өзгерістердің әсер ету құралы ретінде эксперимент қолданылады. Бұл түрі қалыптастырушы эксперимент деп аталады. Ерекшелігі, ол зерттеу әдісі ретінде де, зерттеу құбылысын құру әдісі ретінде де қызмет етеді. Қалыптастырушы эксперимент үшін зерттеуші зерттелген психикалық процестерге белсенді араласады. В., V қалыптастырушы эксперименттің негізін қалаушылардың бірі. Давыдов мұндай экспериментті генетикалық модельдеу эксперименті деп атады. Балалардың ақыл-ой дамуын, білім мен оқытудың бірлігін қамтамасыз етеді. Нәтижесінде қалыптастырушы эксперимент-бұл студенттерді оқыту мен оқытудың дамып келе жатқан әдісі. Қазіргі балалар психологиясының негізгі мәселелерінің бірі – бастауыш сынып оқушыларының психикасын дамыту болып табылады. Бала психикасының дамуын зерттеудің міндеттері төмендегідей болып келеді: Проблемалы жағдайларды шешуді талап ететін тапсырмаларды жасау. Оқытуға дейінгі сақталу принципінің деңгейін анықтау. Көрнекті көріністің алдында заттарды бағалау мен сөздік ой-пікірлердің байланысын зерттеу. Әл-Фараби өз еңбектерінде осы пікірді былай деп қолдайды. «Қандайда бір ғылым болмасын көңілге дербес ерекше мәндерді ұғыну арқылы ұялайды. Бізге осы ерекше мәндердің кейбіреулерін ғана жеткілікті, ал қалған көпшілігін сезінудің өзі тиімді». Осы жағдайда біздің сезіміміз қабылдап, ұғынуымыз жинақталғаннан кейін ғана барып, біздің санамыз өзіне тән рольді атқара бастайды. Бастауыш мектептегі оқыту процесінде мұғалім баланың танымдық іс-әрекетін дамытуға әсер ете отырып, біріккен іс-әрекет барысында олардың ойлауы күрделеніп, есте сақтауы мен зейіні тұрақталып шоғырланады. К.Д. Ушинский: «... ең кіші сыныптан бастап оқушылардың жасына қолайлы өзінің жинақталған көзқарасы болуы керек... Әрбір жыл сайын бұл көзқарастың тереңдетілуі, кеңеюі, толықтырылуы тиіс»,-деп жазған. Яғни, оқушының танымдық әрекеті оның дамуындағы басты шарт болатынын анықтады. Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерде білімнің рольі, білімнің сенімге айналуы, оқу-танымдық міндеттерді шешуге қажетті оқушылар көзқарасының мәні, жас ерекшелік және орта әсері оқушылардың танымдық әрекетін қалыптастыруға қажетті және жеткілікті шарттар ретінде беріледі. Бұл мәселе педагог-психологтар Н.Ф.Талызина, В.В.Давыдов, П.Я.Галперин, Ю.К.Бабанский, А.В.Усова, Д.Б.Эльконин, Л.Е.Шубина, Б.П.Есипов, М.А. Данилов, И.Я.Лернер, Л.В.Занков, М.И. Махмудов, А.А.Люблинская, А.Н.Леонтьев еңбектерінде қарастырылған. Даму үздіксіз жүреді, ойлау, қорытынды шығару үрдістері қалып-тастырылады. Мектепте оқыту баланың жан-жақты оқуын қамтамасыз етеді және ол бала дамуының негізі болып табылады. Сондықтан оқыту мен дамудың арасында тығыз байланыс болады. Бұл ретте көрнекті психолог Л.С. Выготский дамуды өзекті және іргелі деп екіге бөлді. Өзекті дамуда – оқушы мұғалімнің түсіндірегенін ары қарай өзі жалғастырып меңгерсе, іргелі дамуда – оқушы өз бетімен білімді меңгере алмайды. Психологтардың, педагогтардың (Н.Лейтес, А.Люблинская, Я.Пономарев, Ж.Пиаже, А.Зак т.б.) зерттеулерінше оқушының мектептегі кезеңдерінің ішінде, әсіресе, бірінші сынып кезеңінде оқушылардың танымдық әрекеттерінің психологиялық негізі және елестету, армандау, шығармашылық ойлау және ойлау операциялары: талдау, жинақтау, жалпылау, салыстыру және т.б. қалыптасады. Сонымен қатар әрекетті бағалау, қорытынды шығару және өз пікірін айту сияқты керекті негізгі қабілеттер де көріне бастайды. Бастауыш сынып оқушыларының маңызды тағы бір ерекшелігі – олардың эмоционалдық көңіл-күйінің көтеріңкілігі. Ш.А. Амонашвили мен педагог Ю.К.Бабанский былай дейді, педагогика бағаны оқушының білім көлемі мен тәртібіне қойылатын тұрақты өлшем деп түсінеді. Баға туралы психологиядағы мынандай жағдайларды анықтайды: біріншіден, психикалық дамуды басқару механизмі және адамның өзін-өзі басқарумен бірге бейнелеудің түрлері мен әдістері теориялық тұрғыдан нендей екендігі анықталады; екіншіден, баға шәкірттердің арнаулы пәндерді меңгеру дәрежесіне сәйкес қойылады; үшіншіден, бағалау техникасын оқып-үйренукезінде тәжірибелік міндеттерді қалай алу мәселесі іздестіріліп, оның мән-жайы анықталады; төртіншіден, психология ғылымының өзіндік әдістемелік сұрақтарына жауап беруде айтарлықтай кедергілерге ұшырайды. Қорыта келгенде, қазақтың аса көрнекті ағартушы-педагогы Ы.Алтынсарин мұғалімнің жадына мына жәйітті мықтап шегелейді: «Мұғалім кіммен істес болып отырғанын еш уақытта ұмытпауы тиіс. Егерде, балалар бір нәрсені түсінбейтін болса, онда оқытушы оларды кінәламауы тиіс. Балалармен сөйлескенде ашуланбай, жұмсақ сөйлесуі және шыдамдылық танытқаны абзал, екі ұшты, астарлы сөз, орынсыз терминдерді қолданбаған жөн болады», - дейді. Орындаған: Матайбаева Б Қабылдаған: Бейсенбаева Ж.А Топ: құқық негіздері, экономика және кәсіпкерлік жүктеу/скачать 30,15 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2