Өзбекстан республикасы жоҒары және орта арнаулы бiлiм министрлiгi ө. Байқабылов, Д. Дуйсабаева Қазiргi қазақ әдеби
жүктеу/скачать 5,51 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жаркент, Құлжабарған
- Аронға
| Барыс септік. Барыс септіктің зат есімге жалғанатын жалғаулары -ға,-ге-қа,-ке,-а,-е,-на,-не. Мысалы, ауылға, үйге, университетке т.б. Бұл септіктің грамматикалық мағыналары өте көп. Оқулықтарда көрсетіліп жүрген мынадай мағыналары бар:
- барыс септіктегі сөз істің, қимылдың, іс-әрекеттің барып тірелер жерін, аяқталар шегін көрсетеді. Мысалы, Әкем қырық бірінші жылы майданға кеткенде сіздің жасыңыз 20 да екен (Н. Ғабдуллин). - қимылдың, іс-әрекеттің кімге, неге бағытталғанын білдіреді. Мысалы, Ол жолаушыға терезеден үңіліп қарады (Н.Ғабдуллин). - іс-әрекеттің, қимылдың мақсатын, не үшін істелетінін білдіреді. Мысалы, Әділбек әскери борышын өтегеннен кейін оқуға кетті. - барыс жалғаулы сөз өзі жалғанатын сөзінің семантикасына қарай кейде мөлшер, мезгіл мағынасында да қолданылады. Мысалы, Солардың арқасында екі араға, енді міне жол түсті, мың жылға созылатын құдалар жолы (Н. Ғабдуллин). Барыс септігі қосымшасының жасырын түрде қолданылуы тілде өте сирек кездеседі. Мысалы, Астана барды.Сонау біржылы келдің... Құлжа бардың. Сауда мақсатымен Жаркент, Құлжабарған (С. Бақберсенов). Сондай-ақ С.Исаев «Қазіргі тіліміздегі ер жету, бой жету тұрақты тіркестерді тарихи жағынан ерге жету, бойға жету түрлерінен, алдыңғы сөз барыс септікгі тұлғадағы үлгіден қалыптасқан дей келіп, қазақтың әр кездегі жазба нұсқалары тілінде бұп тіркестердің ерге жету, бойға жету түрінде кездесетіндігін, сонымен бірге жету етістігінің әдетте барыс септік тұлғадағы сөзді меңгеретіндігі (мемлекетке жету, мұратына жету, арманына жету, жасына жету т.б.) арқылы дәлелдеген . Барыс септігіндегі сездер сөйлемде толықтауыш, пысықтауыш қызметін атқарады. Мысалы, Ол не істерін білмей Аронға қарады (X. Есенжанов). Альпинистер туды таудың төбесіне тікті. жүктеу/скачать 5,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|