Өзбекстан республикасы жоҒары және орта арнаулы бiлiм министрлiгi ө. Байқабылов, Д. Дуйсабаева Қазiргi қазақ әдеби
жүктеу/скачать 5,51 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Варваризмдер.
- Жаргон сөздер.
- Диалектизмдер.
- Кәсiби сөздер.
| Кiтаби лексика. Қазақ халқында XVII-XIX ғасырларда тiлдi одан арғы кезеңдердегi жазу, сызу мәдениетiнiң бiрi кiтаби тiл болады.
Кiтаби лексика жөнiнде пiкiрлер сан-алуан кiтаби тiлдiң Орта Азия халқына тән деп қарасақ, ал кейбiреулер татар, шағатай, түркi тiлдерiнiң қоспасы деп те атайды. Бұл екi пiкiрдiң де азды-көптi шындығы бар. Орта Азия халықтары, қазақ халқы,бұлардың бәрiнiң 1940 жылдарға дейiнгi жазуы араб жазуы болған. Өйткенi сол халықтың жалпыхалық тiлiнiң негiзiнде емес басқа тiлдiң негiзiнде құралады. Сонымен кiтаби лексикаға татар, башғұрт, өзбек, жалпы түркi тiлдерiнiң және араб, парсы, т.б. тiлдерi араласуынан туған жалпы қазақ халқына түсiнiксiз түрлi қоспа тiлдiң элеметтерiн жатқызуға болады. Бұған Абайдың қара сөздерiнде көп мысалдар бар. М: Бiлiм-ғылым үйренбекке, талап қылушыларға әуелi бiлмек керек. Оларды бiлмей iздегенмен табылмас, - дейдi. Осылардың барлығы кiтаби лексиканың сөздерi. Варваризмдер. Тiлде баламасы бола тұрса да шет тiлден ырықсыз сөздер қосып сөйлеу не сол тiлдегi сөздi бұзып сөйлеу варваризм деп аталады. М: 1896 жыл «Известия казахскогого университета» журналында мынадай өлең басылған. Астымда мiнген атым генадушка С утра работаем қара кешке, Көп айдың көрмегелi болды лица Жүрмесiң здрави милый душка. Жаргон сөздер. Шағын ғана әлументтiк топтар пайдаланатын арнаулы сөздер мен сөйлемдердi жаргон сөдер деп атаймыз. Жаргондарды көбiнесе дворяндық аристократия мен буржуазияның топтары арасында қолданған. Жаргондардың өз алдына сөздiк қоры, граматикалық құрлымы жоқ.Бiрақ жалпыхалықтық тiлдегi сөздердi өз мақсатына қарай мағынасын өзгертiп басқаша түрде қолданады. Шын мәнiнде қазақ тiлiнде жаргондық дәрежеге жеткен сөз болған емес. Бiрақ әр кезде белгiлi әлеуметтiк ортада пайда болып қазiр бiржола жоғалып бара жатқан жаргондық сипаты бар сөздер мен сөйлемдер элементтерi болады. Тiлде арготизм сөздер де қолданылады. Арго кейбiр әлеументтiк ортада және топтардың тiлiнде кездеседi. Мұнда жалпыхалықтық сөздер шартты түрде әдейi бiр шамаланып алынады. Жаргон үстем таптың жоғарғы топтарына тән болса, арго-төменгi әлументтiк топтарға тән, бүркемелеу мақсатынан туған. М: Үй таза ма? дегенi Үйде кiсi жоқ па? деген мағынаны бiлдiредi. Диалектизмдер. Диалект, говор деп халықтың я ұлттық тiлдiң өзiндiк ерекшелiктерi жергiлiктi тармақтарын, бөлшектерiн атаймыз. Барлық тiлдерде бiреуiнде аз, бiреуiнде көп мөлшерде диалектiлiк ерекшелiктер сақталған. Диалектiлiк сөздер ерте замандағы рулық, тайпалық тiлдерден қалған. Диалектiлiк сөздер тек бiр аймақта тұратын адамдар арасында ғана қолданылады. Соларға ғана түсiнiктi болады және олар сөйлеу тiлiнде қолданылады. Кәсiби сөздер. Кәсiби сөздер жергiлiктi жерде әр алуан кәсiптiң, өндiрiстiң туып дамуымен қалыптасады. Соларға байланысты заттардың, өндiрiс еңбек құралдарының процесiнiң атауларын бiлдiредi. Кәсiби сөздер деп белгiлi бiр кәсiппен шұғылданған адамдардың арасында қолданылатын лексикалық атауларды айтамыз. М: Арал, Каспи балықшылар тiлiндегi шола деген сөз бар. Шола балықтың азаюы деген сөз. Мұны балықпен шұғылданбайтындар түсiнбейдi. Кәсiби лексика көркем шығармаларда да кезеседi. Кәсiби сөздi қолданушы жергiлiктi халықтар. Қазақ тiлiнiң төл сөздерi мен термин сөздер жасауда кәсiби сөздердiң мәнi бар. Термин ретiнде қалыптасып кеткен кәсiби сөздер де белгiлi бiр ұғымның нақты, дәл мағынаны анықтайды. Сөйтiп кәсiби сөздер терминдiк лексиканы қалыптастыруда негiзгi арналардың бiрi болып табылады. М: бағбан, дақыл сөздерiн басқа сөздермен атауға болмайды. Бұлар белгiлi бiр ұғымның дәлдiлiгiн бiлдiредi. жүктеу/скачать 5,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|