Өзбекстан республикасы жоғары және орта арнаулы білім министрлігі

БАЙЛАНЫСТЫРЫП СӚЙЛЕУ ӘДІСТЕМЕСІ

Бҧлдіршіндер алғаш мектеп табалдырығын аттаған кезде басталатын сауат ашу және тіл дамыту - қазақ тілі бағдарламасы салаларының негізгі қҧрамдық бӛлігі. Сауат ашу және тіл дамыту кезеңіндегі оқу жҧмысының мақсаты - оқушылардың есте сақтау қабілетін дамыту, оларды оқу мен жазуға ҥйрету, ойлау қабілетін, сӛйлеу тілін дамыту.

1. 
   Оқушылар оқылған мәтінді қабылдап, сол қабылдағандарын ӛз сӛздерімен жазып, белгілеуге дағдыланады.
   

2. 
   Шығармада ҧсынылатын тақырыпты тҥсініп, оның жігін ажырата алу дағдысы. Мысалы: "Біз ағашты қалай отырғыздық?" тақырыбы бойынша
   

3. 
   Шығарма жазу ҥшін материал жинау дағдысы, яғни материал жинау барысында балалардың кейбіреуі ҥй ішінен сҧрау мҥмкін. Бастауыш сынып балалары бақылай білуге, кітаппен жҧмыс жасауға, суреттерді қарап, қабылдай білуге жаттықтырылып, Бҧл жаттығулар бірте-бірте дағдыға айналдырылуы қажет.
   
4. 
   Жинаған материалдарын жҥйелей алу дағдысы. Бҧл дағдыға бастауыш сынып оқушылары алғашқы кезде мазмҧндама арқылы ҥйретіледі. Қиындықты жеңу ҥшін балалар алдымен дайын мәтіннің жҥйесін байңап дағдыланады, яғни қандайда бір мәтіннің белгілі бір жҥйемен қҧрастырылатынын ҥғады, білген-кӛргендерін әңгіме етіп қҧрастырғанда оны жҥйелеп алуға дағдыланады. Егер бҧған дағдыланбаса, жинаған материалдарын қалай жазуды білмей, еш нәрсе жазбай отырып қалады, шығарма жазуға қызықтырудың орнына керісінше әсер етеді. Олардың шығармаға деген ынтасын кемітеді.
   
5. 
   Оқушылардың ӛз ойын дҧрыс білдіру деген - шығарма яки мазмҧндама жазғанда белгілі тілдік норманы сақтау, әдеби тілдің ең керек элементін пайдалана білу, сӛйлемдерінің бір-бірімен байланысып, тілі жатық келуі. Ал, ойын тҥсінікті білдіру дегеніміз - оқушының ойы дәл, анық, кӛкейге қонымды болуы.
   

6. 
   Оқушының жазғандарын тексеру, тҥзету, жақсарту дағдысы. Бҧл дағдыға ҥйретуде де кӛптеген қиындықтар кездеседі. Оқушылар шығарма, мазмҧндама жазғанда кӛбінесе мҧғалімге бірінші болып тапсыруға асығады да, жазғандарын қайта оқымайды, сӛйтіп, жазған жҧмыстарының бірде-бір
   

7. 
   Оқушының әңгімесін белгілі бір тҧлғада (бастауышпен баяндауыштың бір шақтық тҧлғада келуі) баяндай білу дағдысы.
   

1. 
   Оқушылардың байқағыштық, ойлау қабілеттері мен тілін, дҥние танымын дамыту, әр нәрсені салыстыра талдап, салыстыру негізінде ӛз беттерімен қорытынды шығара білуге ҥйрету.
   
2. 
   Оқушыларға қазақ әдеби тіл нормасына сай ӛз сӛзімін, ойын дҧрыс жазып бере алатындай дағдылар беру.
   
3. 
   Оқушыларды ана тілін сҥюге, оның алтын қорын білуге және оны сезініп, қҧрметтей білуге тәрбиелеу.
   
4. 
   Оқушылардың жазу тілін дамытуға септігі тиетін мазмҧндама мен шығарма жҧмыстарының оқай да тиімді тҥрлерін іріктеп алып ҧсыну.
   
5. 
   Оқушылардың іскерлік қабілетін арттыру.
   

1. 
   Берілген тақырыпты ашып кӛрсете білу, оқушы ӛзінің жинаған материалын берілген тақырыптағы негізгі ойды кӛрсететіндей етіп іріктеуі қажет.
   
2. 
   Жазылған жҧмыстың мазмҧнды болуы.
   
3. 
   Оқушы материалды ешбір қайшылықсыз, белгілі бір ретпен жҥйелі тҥрде баяндауға тиіс.
   
4. 
   Оқушылар сӛзді, айтатын ойын дәлме-дәл, анық білдіретіндей етіп іріктеп, таңдап қолданғаны дҧрыс.
   
5. 
   Басы артық сӛз, қыстырма сӛз қолдану, бір сӛздің бірнеше рет қайталануы сияқты кемшіліктерге жол бермеу шарасы жасалуы тиіс.
   
6. 
   Оқушы жазба жҧмысында сӛйлемдерді белгілі бір формада қарастыратын болсын, яғни бір сӛйлем ӛткен шаңта екінші сӛйлем келер шақта тҧрмасын.
   
7. 
   Оқушылардың жазба жҧмыстарында кейде жергілікті ауызекі сӛйлеуде қолданылатын сӛздер орын алады. Мҧндай қателерден саң болу жағы есте болуы керек.
   
8. 
   Жазба жҧмыстарын жетілдіре білу дағдысын оқушылар міндетті тҥрде меңгеру керек.
   

1. 
   Тіл дамыту жҧмыстарының мақсаты қандай?
   
2. 
   Балалардың тіліне қойылатын негізгі талаптарды айтыңдар.
   
3. 
   Бастауыш мектеп балаларына мҧғалімнің басшылығынсыз неліктен шығарма жаздыруға болмайды? Мҧғалім қалай басшылық жасайды?