Өзбекстан республикасы жоғары және орта арнаулы білім министрлігі

30 
1) сӛзге дыбыстық талдау жасату, жеке дыбыстау, сӛз ішіндегі орнын 
анықтау. 
2)
жазба әріптің жазу ҥлгісін тҧтас кӛрсету (плакат-тан, әліппеден); 
3)
жаңа әріпті тақтаға жазып кӛрсету; 
4)
жаңа әріп элементтерін дәптерге тҥсіру; 
5)
жаңаәріпті тҧтас жазу; 
6)
жаңа әріпті басқа әріптермен жалғастырып жазу; 
7)
қҧрамында жаңа әріп бар буын, сӛз жазу; 
8)
сӛйлем жазу; 
9)
баланың жҧмысына талдау жасау. 
Жазу әдістемесіне сай әріпті сауатты, кӛркем жазуға ҥйретеміз. Әліппе 
кезеңінде дыбыс және әріпті таныстыру, сӛз сӛйлем ҥйрету, ӛз бетінше 
жҧмыс жасауға тӛселдіру, мәтінмен жҧмыс істеу, оқу дағдыларын 
қалыптастыру іске асады. Дыбыстың дыбысталуына, артикуляциясына 
ерекше мән беріп, жаттығу керек. Әрбір сабақта дауысты және дауыссыз 
дыбыстар туралы хабар береміз, тҥсін кӛрсетеміз. Дауысты дыбыс - еркін, 
әуенмен созылып айтылатын, дауыссыз дыбыс - қысылып, қысқа дауыс 
кедергіге ҧшырап айтылатынын тҥсіндіреміз. Дауыс пен әріптің ӛзара 
біртҧтас, бір-бірінен бӛлінбейтін бҥтін нәрсе екендігі ҥйретілуге тиіс. 
Дыбыс айтылған соң іле оның таңбасы, әріп кӛрсетіледі. Кӛрсетілген әріп 
қайтадан оқылып, дыбысталады. Әрбір әріптің баспа, жазба, бас және кіші 
әріптері таныстырылады. Әліппе бағдарындағы сӛздер оқу материалының 
бірі болып табылады. Ондағы сӛздер міндетті және мҥмкін деңгейде оқу 
ҥшін 2 тҥрлі бағанда берілген: 
1)
буындап оқу; 
2)
тҧтас оқу. 
Буындап оқу қара сызықпен және тҧтас оқу кӛк сызықпен берілген. 
Мҧндағы буындап оқу барлық оқушы ҥшін міндетті болады, ал тҧтас сӛзбен 
оқу міндетті емес, тек белгілі бір деңгейде оқу дағдысы бар қабілетті 
балалардың мҥмкіндігін тежемес ҥшін берілген. 

31 
Тҧтас оқуға бірте-бірте ҥзбей жаттығып дағдыланамыз, бағандағы 
сӛздердің берілуінде де ерекшелік бар. Олардың буын жігінің арасы бос 
қалдырылған, сызықша қойылмайды, буын мен буынды тез қосуға 
мҥмкіндік жасайды. 
Буын сандарының жасалуын (бағандағы сӛздердің) А.Байтҧрсыновтың 
еңбектері тиімді тҥрлері қарастырылған. Ол: 
1.
Сӛз соңынан әріп қосу: ... 
2.
Сӛз соңынан әріп қосу: шаш..., монша... 
3.
Сӛздегі бір әріпті ӛзгерту: мал-мол, баба-бала. 
4.
Сӛзге буын жалғау арқылы: мал-малта, бақ-бақша. 
5.
Сӛздегі әріптердің орнын ауыстыру: мақал-қалам. 
Осындай тәсілдер арқылы оқу жеңілдік туғызады, сӛздер бір-бірімен 
ырғақты ҥндесіп, әуенмен ҥйлесіп, сӛзден сӛз туындайды. Бағандағы 
сӛздерді саналы тҥсініп, оқу мақсаты кӛзделеді. Сӛздің мағынасын бірден 
тҥсіну қиын, ӛйткені, оқу техникасы кҥрделі. Сондықтан, оқып, болған соң 
сӛздерге қосымша мағлҧмат беріледі. Бағандағы сӛздермен мынадай жҧмыс 
тҥрлері жҥргізіледі 
1.
Бағандағы сӛзді мҧғалім оқиды. 
2.
Оқушыларды ілестіре отырып оқытады. 
3.
Оқушылардан сӛздің мағынасы сҥралып, сосын тҥ-сіндіріледі. 
4.
Оқушылар жекелеп оқиды (ҥлгі бойынша). 
5.
Оқушылар ӛз бетімен кҥбірлеп оқысын. 
6.
Барлық оқушыларға немесе парта қатары бойынша бірге дауыстатып 
оқыту. 
7.
Бірнеше сӛзге талдау жасау. 
8.
Дауысты дыбыстан басталған немесе аяқталған сӛзді тауып оқыту. 
9.
Сабақта жаңадан таныстырылған әріпті сӛздің ішінен табу. 
10.
Дауыссыз дыбыстан басталатын немесе аяқталатын сӛзді тауып оқыту. 
11.
Сӛздерді әріп соңына қарай тауып оқыту. 
12.
Сӛздерді буьш санына қарай оқыту (мал, мата). 

32 
13.
Сӛздерді мағыналық жағынан теріп оқыту. 
14.
Бағандағы сӛздерді тігінен оқыту. 
«Әліппе» кезеңіндегі тіл дамыту жҧмысы 3 салада жҥреді: 
1.
Сӛздік жҧмысы. 
2.
Сӛйлем қҧрастыру. 
3.
Байланыстырып сӛйлеуге ҥйрету. 
1.
Сӛздік жҧмысы - оқылған сӛздердің мағынасын тҥсіндіру, тҥсініп оқуға 
баулу, жаңа сӛздер ҥйрету арқылы оқушылардың сӛздік қорын дамыту, әр 
сабақта бағандағы сӛздермен, мәтіндегі сӛздермен жҥргізіледі. 
2.
Сӛйлем қҧрастыру - сӛздерді бір-бірімен байланыстырып, ауызша 
қҧрастыру арқылы жҥйелі жазып, баяндауға ҥйретеміз. 
Мысалы: шарапат шашу, шаш (етістік), алма - жеміс (зат есім). 
3. Сҧрақ-жауап ҥлгілері, диалог сӛйлеуге ҥйрету материалдары берілген. 
Мҧндай материалдар тек қана сауат ашуға байланысты берілген: жер, су, 
адам аттарының бас әріппен жазылатынын ҥйрету. Сонымен қатар тілдік 
грамматикалық тҥсінік және тәрбие тақырыптары қоса берілген. 
Яғни: 
1.
Сӛздерді дҧрыс оқу. 
2.
Сӛздерге сҧрақ қоя білу. 
3.
Әрбір сӛздің мағынасын тҥсіндіру. 
4.
Сӛздерге дыбыстың талдау жасау. 
5.
Сӛздерді буынға бӛлу. 
6.
Әр сӛзді қатыстырып, сӛйлем қҧрастыру. 
7.
Кӛп нҥктенің орнына сӛзді қойып, аталған жҧмыс-ты жалғастыру. 
Сонымен қатар "аз" және "кӛп" деген ҧғымдарды нақты кӛрнекіліктер 
арқылы тҥсіндіру. Заттың атына, қимылына, сынына, санына байланысты 
сҧрақ қойып, жауап беру талап етіледі. Заттың тҥр-тҥсі, кӛлемі, т.б. жӛнінде 
тҥсінік беретін жҧмыстың тҥрлері жҥргізіледі. 
Сабақты ойын тҥрінде жҥргіземіз. Тақырыпқа сәйкес Қазақтың ҧлттық 
ойындарын сергіту сәтінде жҥргізуге болады. Мысалы: "Жазып бер" ойыны. 

33 
Ойын оқушыларды әдемі, әрі қатесіз жазуға тӛселдіру мақсатында 
жҥргізіледі. 
Ойын тӛртібі: Оқушыларды қатесіз жазуға жаттықтыруға қажетті әріп, 
сӛздері бар бірнеше карточкалар жасалады. 
а) Мҧғалім ҥстелінің ҥстіндегі карточкалардың жазуы бар бетін тӛмен 
қаратып жазып қояды да, оқушыларды бір-бірлеп тақтаға шақырады. 
Тақтаға шыққан оқушы ӛзі қалаған бір карточканы алады да, оны оқып 
шығып тақтаға іліп қояды. Содан кейін шыққан бала егер алған 
карточкасында әріп болса, оның ҥлкені мен кішісін, жеке сӛз болса оны 
әдемілеп жазып береді. Басқа оқушылар оны дәптерлеріне жазады. Мҧғалім 
балалардың жақсы жазғандарын мадақтап, нашарларын алдағы уақытта 
дҧрыс жазуға ақыл береді.
б) Мҧғалім ҥстел ҥстінде жатқан бір карточканы алып, оқушыларға 
кӛрсетіп, оқытады. Содан кейін ол карточкасын жазуы бар бетін әрі 
қаратып, іліп қояды. Оқушылар оны (әріп, не сӛзді) қатесіз, әдемілеп жатқа 
жазады. Жазу жҧмыстарында "Жазып бер" ойынын ойнатып, оқушылардың 
қолын тез жазуға, әдемілеп жазуға тәрбиелеу. 
Әліппеде кӛк сызықпен қоршалған сӛздер берілген. Бҧл сӛздер ӛнегелі 
сӛздер деп аталады. Әрбір әріпке ӛнегелі сӛздер ҧсынылған. Мысалы: 
"Т"әрпіне"ата", "Н" әрпіне "нан", "ана", "Ғ" әрпіне "аға", "У" әрпіне "ту", 
"Ш" әрпіне "шапағат","0" әрпіне "Отан", "Д" әрпіне "дана", "Б"әрпіне 
"баба", "бала", "Ы" әрпіне "ырыс", "ынтымақ", "Ҥ" әрпіне "қҧран", "нҧр", 
"Е"әрпіне "еңбек", "шешен", "шебер", "жер", "I" әрпіне "іні", "білім", "ілім", 
"Ә" әрпіне "әке", "әже", "И" әрпіне байланысты "иман" атты ӛнегелі сӛздер 
берілген. 
Сабақта бҧл сӛздердің мағынасы ашылып, тҥсіндірі-леді. Ӛнегелі 
сӛздерге сӛйлем, әңгіме қҧратқызып, осы сӛздерге байланысты ӛлең 
оқытып, мазмҧнын ашуға болады. 

34 
Оқыту процесінде сӛз бен іс, теория мен практика ӛзара байланысты 
болады. Әр тҥрлі кӛрнекілікті қолданудың нәтижесінде сабақ әрі тҥсінікті, 
әрі қызықты болып ӛтеді.
Кӛрнекілік оқушыларға заттың ӛзін немесе олардың бейнесін тікелей кӛріп 
байқауға мҥмкіндік береді.Сауат ашу кезінде жеке суреттер, кеспе әріптер, 
мазмҧнды суреттер және дидактикалық ойындарды пайдалануға болады. 
Кӛрнекілік тҥсінікті, қарапайым, ӛсерлі болуы керек. 

жүктеу/скачать 1,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: