П. И. Пидкасистый а у д а р ғ а н д а р
жүктеу/скачать 13,11 Mb. Pdf көрінісі
|
дидактика кытап 2
| II бөлім. Дидактика
бөлінісі қажеттілігі туды. Бүл өз кезегінде пікір алмасудың әр түрлі форма- ларының пайда болуына, оның ішінде сөйлеудің пайда болуына жағдай жасады. Сөйлеу алдымен материалдық өндіріс үрдісіне байланған еді. Біртіндеп ол қажеттіліктер және өндірістік қатынастар әсерінен дами бастады. Сол мезгілде кескінделген объектіге сай жүзеге асырылудың өзіндік дыбыстық әдістерін жинап дерексіздене бастады. Осылайша, филогенездегі сөйлеу әрекеті мате риалды болып, кейін өзін-өзі дамыту нәтижесінде объективті шындықты кескіндеуге ерекше дыбысты қүралдарға ие болды.: лексика, грамматика, лингвистика.т.б. Адамдар арасындағы қатынас қүралы ретіндегі сөйлеуді жүйелі түрде қолдану үрдісіне бір мезгілде өндіріспен байланысты басқа да үрдістер жүріп жатты: шығармашылық өзгертуші әрекет тәжірибесін жинақтауы, материалдық өндіріс пен қоғамдық қажеттіліктер саласының кеңеюі, еңбек үрдісінің сипаттамасы, әр түрлі материалдық объектілері мен олардың уақыт пен кеңіс- тіктегі байланысының анықталуы; қүбылыстар арасындағы себегі-салдарлық байланыстардың орнатылуы. Осы тәжрибені жалпылау, қорыту мен оны жас үрпаққа қалдыру жаңаша сәйкес мақсаттарды талап етті. Сондықтан сөйлеу қүралдарын жүйелі түрде қолдану мен дамыту үрдісінде теориялық әрекеттің талдау-жинақтау әдістері біртіндеп пісіп жетіледі, ақыл-ой әрекеті қалыпта- сады. Осылайша ақыл ой әрекеті алғашында сөздік болып, кейіннен өз дамуының белгілі бір кезеңінде сөйлеуден бөлініп шыгады, сөйтіп сөйлеу сияқты өзінің басты қасиетті, шындықты бейнелеуді жаңа сапалы гылыми дәрежеде сақтай отырып, шартты түрде дербес әрекет болып қалыптасады. Әрекеттің тәуелсіз жогары дамыған формалары болып сөйлесу ақыл-ой әрекеті өмір жагдайларын таба білуінде, адамның басты әрекеті сөйлеуде әрекет атқарады. Ол әрекет сөйлеуде көрініс табады, практикалық, материал- дық әрекеттің барысы мен нәтижесін болжайды. Әрекеттің формаларының қаралган қысқа филогенетикалық дамуы оқушы- лардың жан-жақты дамуының онтогенетикалық үрдісін талдау кезінде маңызга ие болады. Жогарыда қарастырылған формалар мен мазмүн байланысын қайталамай, олардың оқушылар жүмысындағы сабақтастығын талдайық. Оқу сондай-ақ, әрекеттің барлық 3 формасында іске аса алатындығы белгілі. Қоғамда тарихи қалыптасқан әрбір форманың әдістері мен қүралдары оқушы- лар алдында қабылдау объектісі ретінде көрінеді. Яғни оқушылардың танымдық әрекеті формалары оқытуда тарихи қалыптасқан әрекет формаларының туын- дылары болып табылады. Олардың байланыстары да оқытуда түсініксіз түрде кездеседі: сыртқы материалданған әрекет оқу жүмысы сөйлеу және ақыл-ой әрекеттерімен байланысты. Сол себепті олардың арасында тура жоне кері қатынастар тудырушы үстанымдары бойынша бөлінеді: айтарлықтай жаңа білім және әрекет әдістерін меңгеру кезінде материалданган форма сөйлеу формасын тудырады, ол болса ақыл-ой формасына айналады. Меңгерілген соң ақыл-ой әрекеттері сөйлеу әрекеттеріне бастама болып, практикалық жүмыстың нәтижесін анықтайды. Танымдық әрекет формалары мен олардың бір біріне эсер етуі әрбір формата тән ерекше формаларды қабылдап үйымдастыруды көздейді. Осылайша оқу- шының материалданган әрекеті жүмыспен, физикалық үлгілермен, қүралдар- мен таратылатын дидактикалық тапсырмалармен байланысты. Сөйлеу әрекеті баяндама, реферат т.б. қорғаганда және оган дайындалганда жүзеге асады. Барлық осы формалар оқушыларды оқытуда кең қолданылады. Бүл оқыту |