П. И. Пидкасистый а у д а р ғ а н д а р
жүктеу/скачать 13,11 Mb. Pdf көрінісі
|
дидактика кытап 2
- Бұл бет үшін навигация:
- III бөлім. Тәрбие теориясы 259
| әрекетті
қарым-қатынас, ал оның корініс формасы - мінез-қүлқы болады. Егер де объекгінің орнын субъект аткарса, бүл қызмет араласу болып аталады, оның қүрылу жолын тәртіп деп атаймыз. Айтылған әрекетгің түрлері араласудан басқа, бір нәтиже - тікелей өнім беруші жатталған өлең, жуылған еден, тігілген кәйлек, оқылған баяндама. Сондықтан да әрекеттердін бүл гүрлерін пәндік әрекет деп атайды. Адаммен араласу бүған жатпайды. Араласудың қүндылығы араласу негізінде жатыр. Бүл дегеніміз: екі «Меннің» яғни субъектілердің: күлкі алмасуы; ойларын айтуы; бір-бірінің алған әсерін тыңдауы, козқарастардың келіспеушілігін байқауы, махаббатгы сезінуі. Бір «мен» келесі «менмен» еркін араласуында III бөлім. Тәрбие теориясы 259 ғана араласу болады. Ал егер бір «мен» басқа «менді» басып отырса, ол жерде араласу болмайды. Бір субъект келесі субъектпен сөйлесу барысында келесі субъектіні объект ретінде қабылдап отырады. Ал кері кей жағдайда, екі субъект арасында өзара байланыс гіайда болады, “субъект - субъектілік” қатынасқа “субъект-объектілік” қарым-қатынасты қарсы қояды. Осы терминдердің өте көіт таралғанына қарамастан, олардың ыңғайсыздығын айту керек: қарым-қатынас - бүл әрқашан “суъбекг - объект” байланысы. Тіпті “объект-объект-субъект” болса да, осылай қалғаны дүрыс. Араласуды субъектінің басқа субъектімен өзара әрекеті дей келе, ол басқасы субъекті деп қабылдайтын объекті болып қала береді. Бірақ субъектінің бірі екіншісін субъекті ден коруді доғарған кезде, аралас өзара әрекетке айналады. - Эке, менің басым ауырып түр, - деп үлы шағынады. - Сенің басың ауырып түр ма? Ал менің басым сендерден ауырып түр, - деп әкесі араласуды тоқтатады. Бүл реіте әкесі отбасының басқа мүшелерін өзінен тыс орналасқан объектілерге айналдырып түр. - Светлана, - деп шақырады анасы. Жасөспірім қыз басын бүрмастан міңгірледі: “Мен отырмын, естімей отырмын ба?” Бүл жсрде біз араласудың баланың еркімен бүзылуын айтамыз, бала оны заггық оркеттесуге бүрып отыр. Қ ары м -қаты нас әрекеттіц ерекше түрі, ол оның барлық түрлерімен бірге жүреді. Ол тікелей немесе жанама түрде жүзеге асуы мүмкін (Кітапты оқи отырып, оның авторымен сьтрласамыз, музыканы тындай отырып, компози- торға қүлақ қоясыз). Сондықтан да егер мүгалім балалармен дүрыс қарым- қатынас орната алмаса, заттық қызметгің жемісті болуы екі талай. Қарым- қатынастың үлкен рөлінде мүғалім жоне тәрбиелеуші субъектінің ролін атқарып, бала тәрбиелеу субъекті рөлін атқарады деген жалған түсінік жасайды. Баланын субъектілігі оның әрекетімен шектеледі, ол тәрбиелеу үрдісінің субъектісі емес. Ол тәрбиелеу субъектісі бола алмайды немесе ол өз алдына мақсат қойып өзін тәрбиелеу үрдісінің әдісін жасай алмайды. Тәрбие субъектісі - ол әр қашан маман-педагог немесе үлкен адам, мәдениет аясына кіру үшін балага саналы жәие мақсатты түрде бағьпталған іс әрекеттер жасайды. Осыларға тоқталайық. Сонымен катар тәрбие берудегі қарым-катынастың бір ерекшелік берегінін айта кету кажет. Тәрбие үрдісінің қарапайым және анық көрінісі теорияда басқа жоне практикада мүлдем өзгеше көрініс табады. Практикада психология және этика көп ескеріліп, киындай түседі, гіедагогтың кәсіби әрекетінің өнерге жакын- дығы оған жасырын бір сипат беріп, педагогтар балалар мен ата- аналардың көз апдында кереметті жасаушы және сиқыршы болып көрінуі ықтимал. Бірақ ешбір жасырын сыр жоқ, әр түрлі педагогтардың жасағандары әртүрлі әсерлер береді және түрлі тәрбиелік салдарға ие болады. Бірақ бір педагогты балалар “тындайды” және оңай адами өмір сүру үшін кажетті әрекегтерді жасайды, ал басқа бір педагоггы балалар “тыңдамайды”, өздерін жабайы етіп көрсетеді, педагогтың оларды мәдениет шыңына апару үмгылысына ашық гүрде қарсыласады. Баланың әлеммен қарым-қатынасы педагог пен баланың қатынастарына жанама байланысты. Тәрбиелеу үрдісінде екі субъект қатысады; біреуі - жас, тәжірибесіз, оқымаған, жеткілікгі дамымаған, екіншісі - оқыған, дамыған, |