11.1. Оқыту уйымдастыру формалары жэне оларды жіктеудің негіздері туралы тусінік Педагогикалык әдебиет беттерінде мектептегі оқу үрдісін үйымдастыру
мэселелері жайлы пікірталастар толассыз жүруде. Бүл кездейсоқ емес. Педаго
гика ғылымында “оқытуды үйымдастыру формасы” және “оқу жүмысының
формасы” деген түсініктерге педагогикалык үғымдар ретінде нақты айқын
анықтамалар жоқ. “Өкінішке орай, дидактикада бүл түсініктің нақты анықта-
масы жоқ” және көптеген ғалымдар бүл сүракка тоқталмай, бүл үгымның
мәнін күнделікті кәдуілгі түсінумен шектейді”, - деп айтқан И.Ф.Харламовтың
пікірі дүрыс (қараңыз. Харламов И.Ф Педагогика. 2-е изд. М., 1990, с.231-
232). И.М.Чередов осы түсінікті анықтаудагы түрлі багыттарды мүқият
талдап, галым-педагогтардың көпшілігінің бүл түсінікке оте кеңейтілген
жалпы анықтама бергенін көрсетті. Мүндай түжырымға келуге И Я. Лернердің
осы түсінікке берген анықтамасы себеп болды. Ол “окытудың үйымдастыру
формалары” түсінігін алдын ала орнатылган тәртіппен реттелген мүгалім мен
оқушының өзара әрекеті деп білеміз деп жазды (Дидактика средней школы
/Под ред. М.Н. Скаткина. 2-е изд. М., 1982. с.223). Өзінен-өзі мынандай
сүрақтар туындайды: Оқытудағы үйымдастырудың формасы деген не? Оныц
мәні неде? Бүл түсінігімізше, “үйымдастыру” деген не?
Ғылымда “форма” түсінігі таза лингвистикилық,
Оқытудың сондай-ақ, философиялык, түрғыдан да қарастыры-
үйымдастыру лады. С.И.Ожеговтың түсіндірме сөздігінде “форма”
формасы деген не? белгілі бір мазмүны бар нәрсенің түрі, қүбылысы,
типі, қүрылымы, қүрастырылымы деп түсіндіріледі.
Форма бүл сыртқы түр, сыртқы белгілер, белгілі бір орнатылған тәртіп. Кез-
келген заттың, үрдістің, қүбылыстың формасы өзінің мазмүны мен шартты
байланыста, өз кезегінде оған кері эсер етеді. Философиялык, энциклопедияда
“форма - мазмүнның ішкі үйымдастырылуы”. “Форма заттың түрақты байла-
ныстырының жүйесін қамтиды деген” анықтама берілген (Философская эн
циклопедия Т.Н. М., 1970, с.383). Сонымен, форма қүбылыстың элементтері
мен үрдістерінің өзара жэне сыртқы жағдайлармен эрекетгесуі, ішкі байланысы
және үйымдастыру тәсілін көрсетеді. Форма салыстырмалы түрде дербестікке
ие, ол дербестік күшейген сайын бүл форма өз тарихын үлкейте түседі.
