Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»
жүктеу/скачать 34,93 Mb. Pdf көрінісі
|
Бишаева Дене шынықтыру
| (грек. somatos - дене және skopeo - қарастыру)
— дене мүшесінің пропорциясы, дене бітімінің сипатталуы. Спирометр (лат. spiro - демаламын және грек. metron - өлшем) — тыныс алу кезіндегі ауа қысымын өлшейтін құрылғы. Стенокардия (грек. stenos - жіңішке және kardia - жүрек) — жүрек-қан тамырлары ауруларының ішінде ең жиі кездесетін түрі. Мұндайда адамның кеуде сырты немесе жүрек тұсы күйдірген тәрізді ауы рады, қысады немесе кеудені басып тұрғандай сезінеді. Оның әсері сол қолға, мойынға, арқа тұсына беріледі. Күйзеліс (ағыл. stress - қысым) — қатты күйзелу, абыржу, мөлшерден тыс ширақтылық деген сияқты бірнеше мағынаны қамтитын жалпылама сөзбен айтылған адамның ерекше күйі. Супинация (лат. supinatum - бұрылу , артқа қарай ) - қолдың немесе оның бөлігінің айналмалы қозғалысы. Мысалы, қылшықтың супинациясы - бұл оның жоғары қозғалып, артқа қарай тартылуы. Терренкур (франц. terrain - жергілікті және нем. Kuhr - емдеу) — терапевтік мақсаттармен арнайы бағытта жүретін жаяу жүргіншілер серуені. Тромбофлебит (грек. thrombos – ұйыған қан, phleps, phlebos – вена және іtіs – қабыну) – вена қан тамырларының ауруы. Тромбофлебит бастапқыда вена қан тамырларының қабынуы (қ. Флебит.), одан кейін тромбоз/тромбоздың пайда болуымен сипатталады. Сонымен қатар тромбофлебит әр түрлі хирургиялық операциялардан кейін, әйелдерде жүктіліктің соңғы кезеңінде немесе кейбір жұқпалы аурулардың (бөртпе, іш сүзегі) асқынуынан пайда болады. Тромбофлебит, көбінесе, аяқтың венасында кездеседі. Тромбофлебит асқынғанда әр түрлі қауіпті ауруларға әкеледі. Әсіресе, бетте болатын Тромбофлебит өте қауіпті, себебі бұл миға келетін вена қан тамыры қабынуының дамуына жағдай жасайды. Шаршау — қажу жағдайының дамуымен астасатын субъективтік сезінулер кешені. Босаңсу, болбырлық, дәрменсіздік сезімдерімен, физиологиялық қолайсыздық түйсігімен, психикалық процестердің өту барысында кінәраттардың ұғынуымен, жұмысқа деген ынтаның болмай қалуымен, қарекетті тоқтатуға деген түрткі себептің дендеуімен, жағымсыз эмоциялық реакциялармен сипатталады. Шаршау бірсарынды әрекетті ұзақ уакыт орындау кезінде де пайда болуы мүмкін. Алайда қажумен байланысты емес оғаш шаршау, сондай-ақ объективтік тұрғыдан қажыған адамның шаршамауы секілді жағдайларда болады. Әлсіздік — адамның психологиялық жәнефизиологиялық күйін білдіретін ұғым. Психологиялық әлсіздік адамның таным, ақыл-ой, сезім қабілеттерінің нашарлығын аңғартады. Физиологиялық әлсіздік адамның жүйке жүйесі қызметінінің осалдығын білдіреді. Әлсіздік әр түрлі себептерге байланысты 307 МЕДИЦИНА - ЛЫҚ ЖӘНЕ СПОРТТЫҚ ТЕРМИНДЕР СӨЗДІГІ пайда болады. Оған биологиялық факторлар (қартаю, сырқаттану, организмнің тозуы тағы басқа) және психологиялық факторлар (күйзелу, қайғылану, шаршау тағы басқа) себеп болуы мүмкін. Әлсіздік ауыспалы мағынада адамның материалдың және рухани тұрғыдан жұтаңдығын да білдіреді. Жұмыс қабілетінің фазасы — жұмысты (немесе оқытуды) және қоршаған орта жағдайының әсер етуіне байланысты жұмыс ауысымында (немесе оқытуда) жұмыс қабілетін өзгерту кезеңдері. Негізгі үш кезеңді ажыратуға болады: еңбекке қабілеттілігін арттыру, жоғары және тұрақты жұмыс, шаршаудың дамуына байланысты тиімділіктің төмендеуі. Фартлек (швед. Fartlek – жарыс ойын) — аралық циклдік оқытудың бір түрі, анаэробты спринттен аэробты баяу серуендеуге дейінгі өзгеру. Әдетте ол жүгіруге байланысты, бірақ сонымен қатар басқа циклдық спортта кездеседі: велосипедпен жүру, жүзу т.б. Шандыр — бұлшықеттің дәнекер ұлпалық жұқа қабығы. Атқаратын қызметі мен орналасу орындарына байланысты шандыр: беткей (теріасты) шандыр және терең шандыр болып екіге бөлінеді. Беткей шандыр — организм бұлшықеттерін сыртынан қаптап жатқан тығыз дәнекер ұлпалық жұқа қабық. Беткей шандыр — қаңқа сүйектеріне бекімейді. Оның сыртқы және ішкі қабаттарының арасында теріасты бұлшықеттері болады. Терең шандырлар сүйектерге бекіп, жеке немесе бұлшықеттер тобын сыртынан қаптап, бұлшықеттердің бір бағытта жиырылуына көмектеседі. Сонымен қатар, олар тірек қызметін атқарып, бұлшықеттерді бір-бірінен бөліп тұрады. Бұлшықеттің физиологиялық диаметрі - бұл оның талшықтарының бағытына перпендикуляр бұлшықеттің бөлігі. Физиологиялық тремор (латын. tremor - дірілдеу) — адамның өзіне сезілмейтін бүкіл немесе оның жеке бөліктерінің еріксіз дірілдеуі. Ритммен, стереотиптермен және кішігірім масштабта сипатталады; Әдетте саусақтар, қабақ, тілді, төменгі жақты, бастарды жиі жабады. Дені сау адамдарда күшейтілген физиологиялық діріл бұлшықет шиеленістері, эмоционалдық көңіл-күй, суықтың әсерінен болуы мүмкін. Дене шынықтыру - адамның денсаулығын нығайтуға, физикалық қабілеттерін дамытуға бағытталған қызметі. Бұл адам мен қоғам мәдениетінің бір бөлігі. Физикалық жұмыс қабілеті - белгілі бір физикалық жұмысты орындауға мүмкіндік беретін дененің белгілі бір күйі. Функционалдық күй - бұл адам қызметінің белсенділігін анықтайтын организмнің қасиеттерінің қолжетімді сипаттамаларының ажырамас кешені. Холецистит (грек. Choly – өт және kystis - көпіршік) — өт қабының қабынуы. Холецистит дұрыс тамақтанбаудың салдарынан өттің дұрыс ағып өтпеуінен, аз қозғалудан, әр 308 МЕДИЦИНА - ЛЫҚ ЖӘНЕ СПОРТТЫҚ ТЕРМИНДЕР СӨЗДІГІ түрлі инфекцияның түсуінен (іш таяқшалары, кокктар, т.б. қоздырғыштар ішек не қан арқылы таралады), сондай-ақ өт жолдарында әр түрлі себептерден тас байланудан пайда болады. Шапшаң ж үгіру — жылдамдықтың сапасын бағалау және бағалаудың тиімді құралы, сондай-ақ кенеттен тежеуді жүзеге асыруға байланысты жоғары жылдамдықпен бұрылуға байланысты ептілік ерекшелігі. Мәреге дейінгі қашықтықтың ұзындығы әдетте 30 метрден аспайды, қайталану саны 4-тен 10 есеге дейін. Шейпинг (ағылш. shape - пішін) — 1988 жылы КСРО-да әзірленген жаттығулар жиынтығы, бұл фигураны түзетуге және қол жеткізілген пішінді сақтауға ықпал етеді. Бұл дененің әр проблемалы аймағы үшін проблемалық аймаққа ең үлкен әсер етуге мүмкіндік беретін бір немесе бірнеше жатығулар жиынтығын қолдану. Асқазан жарасы және он екі елі жарасы — асқазан мен он екі елі ішектің қабырғасында ойық |