С. А. Есқалиев, Б.Қ. Сугурбаева деректану пәнінен

5 

 

ДӘРІСТІК  КЕШЕНІ

 

 

1 – дәріс. 

Деректану теориясы, тарихы және әдісі. 

1. Деректану пәні және міндеттері.  

2. Деректанудың методологиясы. 

3.  Пәннің  тарихшы  мамандар  даярлау  және  жастарды  тарихпен  тәрбиелеудегі 

орны мен маңызы.  

4. Тарихи дерек түсінігі және ондағы субъективті және объективті арақатынас. 

 

Дәріс  тезистері: 

Деректану  тарихнамамен  қатар  тарихшыларды 

теоретикалық  методологиялық  дайындауда  негізгі  фундаменталдық  пөндердің 

қатарына  жатады.  Деректанудың  фундаментальдығы  тарих  ғылымының  тарих 

обьектісіндегі  -  еткен  қоғам  ретіндегі  тарихшыға  тікелей  берілген  емес,  ол 

тарихи  деректерді  таным  арқылы  тану  арқылы  тарих  гылымының  объектісі 

ретінде қаралады. 

Деректану тарихи зертгеудің практикалығынан туындаған. Алғашқы кезде 

жазба  деректер  зерттеліп,  деректанудың  қолданбалы  фактілік  жағы  ескерілді, 

ол деректерді тануда нақты тарихи фактілерге жүгінді. 

Деректану  қазаларының  ұлгаюына,  жаңа  деректердің  ғылыми  айналымға 

түсуіне байланысты, тарихи деректер жөне сол тарихи деректердің окиғалары, 

процестері  өр  деректе  әр  қырынан  көрсетіледі.  Деректің  оқиғаларды  қалай 

баяндауына байланысты, эмперикшіық жөне апробиралық практикалық жолмен 

алынған  деректер  жазба  деректерді  методикалық  зерттеу  нақты  фактілік 

материалдарды  алуда  зерттеу  объектісіне  айналды.  Жазба  деректер  заттай 

деректерден тармақталып бөліне бастады (археологиялық). 

Курстын  мақсаты  -  деректердің  тарих  ғылымындағы  табиғатын  зерттеу, 

белгілі  өлеуметтік  жағдайдағы  оның  туындау  себептерін,  осы  жағдайдағы 

деректердің  гносеологиялық  табиғатын  тарихи  танымның  зерттеу  обьектісіне 

айналдыру. 

Курстың мақсатты жүмыстары. 



 

Деректерді таңдау, сыни анализ жасау жөне зерттеу жұмыстарын жүргізу. 



 

Тарихи зерттеуде деректілік - ақпараттың базалық негізін жасау. 



 

Тарихи зерттеуде терминалогиялық аппаратты негіздеу. 



 

Деректерде анализ жасауда әдістеме жүйесін білу және оның практикада 

қолдану мүмкіндігі. 



 

Аймақтық тарихи деректерді зерттеумен танысу. Деректану пәні архив 

пен және қосалқы тарихи пәнімен тығыз байланысты. 

Деректану    теориясы    өзіндік    құрылым    (қалыптасуы    жөне    дамуы). 

Деректанудың тарих ғылымындағы жеке пәнге айналуы. Әр   дәуірдегі   тарих   

ғылымы  тарихи      танымның  гносеологиялық  және  методологиялық 

аспектілерінде  ерекше  орын  алады.  Деректану  ғылымы  тарих  ғылымындағы 

жеке пән болғандықтан, өзіндік методикасы болады. 

Деректану  пәні  қазіргі  тарих  ғылымының  негізгі  бөлігі  болып  табылады. 

Яғни,  осы  ілімнің  дамуынан  тарихқа  объективті  көзқарастар  қалыптаса 

6 

 

бастады. Бұл ғылым жалпысында ертеректе қалыптасты десе де болады. Сонау 

ежелгі  дүние  тарихынан  бастау  алған  бұл  ғылым  кейінгі  кездері  жеке  ілім 

ретінде  оқытылуда.  Ежелгі  кездегі  Геродоттың  шығармасының  өзі  дерек 

болғанымен де, ол өз шығармаларында деректерге талдау жасауға мән берген. 

Деректану пәні негізінен тарихи деректерге талдау жасауды, шынайылығы мен 

түпнұсқалылығына  талдау  жасауды  үйрететін  ілім.  Деректанудың  өзі  бірнеше 

бөлімдерге  бөлінеді.  Заттай  деректерге  талдау  және  жазба  деректерге  талдау 

жасау  т.б.  Бұл  пән  негізінен  Ресейде  дамыды.  Ресейде  алғаш  рет  Ключевский 

Ресей  тарихының  деректеріне  байланысты  талдауларға  шолу  жасайтын  курс 

оқыған  еді.  Уақыт  өте  бұл  пән  барлық  Кеңестер  Одағына  енген  барлық 

республикалардың  университеттеріне  ене  бастады.  Тарихи  деректер  бейнелеу 

теориясы  түрғысынан.  Деректердегі  объективілік  пен  субъективтілік  туралы. 

Тарихи шындық пен деректің, дерек пен тарихшының диалектикалық байланыс 

механизмі.  Тарихи  танымның  ретроспективті  сипаты.  Тарихи  дерек  ұғымы 

ақпарат теориясы туралы білім тұрғысынан. Деректану және тарихи зерттеу. 

Тарихи  деректердің  анықтамасы.  Деректану:  нақты  өмірді  тануда  ерекше 

әдіс.  Тарихи  дерек  теория  жүзіндегі  байланыс.  Деректегі  объективтік  және 

субъективтілік.  Дерек  пен  тарихшы  дерек  пен  тарихи  нақтылықтың 

диалектикалық  механизмі.  Тарихи  танымның  ретроспективтік  мінездемесі. 

Тарихи  деректегі  ақпараттың  оқу  түсінігі.  Пәндік  қатынаста  тарихи  деректің 

анықтамасы. 

Дерек: 

мәдениет 

феномені 

және 

нақты 

обьективтік 

таным. 

Дерек:  гуманитарлық  ғылымдағы  антропологиялык  бағыт.  Методикалық,  әдіс, 

тарихи дерек, тарихи факт. 

Деректану  және  тарихи  зерттеу.  Деректану  және  қосалқы  тарихи  пәндер 

жүйесі.    Тарихи  деректерді  классификациялаудағы  мәселелер.  Тарихи 

деректердің  түрлерін  анықтаудағы  негізгі  принциптер.  Жазба  деректерді 

классификациялаудағы  түрлер.  Жалпы  дерек  түсіктемесі.  Тарих  деректердің 

эволюциясы. Деректердің дамуының негізгі тенденциялары. 

Деректанудың 

негізгі 

методологиялық 

принциптері. 

Сын 

және 

интерпретация  -  зерттеу  проблемасы.  Дерек  -  зерттеу  проблемасы.  Тарихи 

зерттеудегі  позитивистік  әдістер.  Мәдениет  ғылымындағы  методологиялық 

әдістер.  Тарихшы  санасындағы  тарихи  уақыт.  Деректанудың  аспекті  мен 

обьективтік  принциптілігі  және  оның  қолданылуы.  Деректерді  зерттеудегі 

тарихи принцип. Деректанудағы әлеуметтік таптық анализ. 

 

жүктеу/скачать 0,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: