Абай қҰнанбайұлының 175 жылдығына арналған «гуманитарлық ЖӘне қОҒамдық Ғылымдар: жетістіктер және мүмкіндіктер»
жүктеу/скачать 3 Mb. Pdf көрінісі
|
sbornik-tezisov-07.10.2020g.
| Зерттеу нәтижесі.
Осындай оқиғалар тізбегімен 1897 жылдарға шейін Абай ел сөзі мен ел жұмысынан шыға алмай қойғанда, көбінесе әділ билікпен тыныштық орнатып, тым болмаса дау - жанжалдарды тоқтатармын деген үміті болған. XIX ғасыр - қазақ тарихындағы ауыр кезең болды. Әсіресе, XIX ғасырдың екінші жартысында патша өкіметінің басқару жүйесінде елеулі өзгерістер орын алып, отарлау саясаты тамырын кең жайды.1824 жылы хан билігі, 1868 жылы сұлтан билігі жойылды. «Сол арқылы, – дейді ұлтымыздың көрнекті жазушысы Әбіш Кекілбаев өзінің «Әйтеке би» атты мақаласында, – қазақ даласы дәстүрлі мемлекеттік сипатынан айрылды. Елден гөрі өз басын, ұлттан гөрі ағайынын көбірек қамтып, ақылдан гөрі айла - шарғыны көбірек малданатын пысықтардың «партияшыл», «топшыл» күресі етек жайды. Ру - ру болып, ата - ата болып, билікке таласу да содан шықты».[5] 1867 - 1868 ж саяси реформа барлығына ортақ болды, бірақ қазақтардың дәстүрлі заңы болған, оны "Адат заңы" деп айтқан.Қазақ хандығы құрылған кезде барша жұрт ертеден келе жатқан ауызша заңдар жүйесіне “әдет” (адат) заңына бағынып келген. Қазіргі күнге дейін сөйлеген сөзімізде, шыққан әдебиеттер ішінде халық арасында әбден қалыптасқан, бұлжымас қағидаға айналған істерді баяндағанда “әдеттегідей” “әдетте” деп жататынымыз бар ғой. Меніңше, бұл аталмыш заңымыздың санамызға өшпестей із салғандығының тікелей әсері болуы керек.“Әдет” заңы бүкіл қазақ қауымы үшін “Ата заңы” болатын. Мемлекеттегі барлық істер осымен өлшеніп, осымен бағамдалды. Олардың түп негізі сонау ертедегі ру - тайпалық қатынастар кезеңінен бастау алатын. “Әдет” заңдарының көбісі негізінен демократиялық сипатта болды. “Әдетте” бүгінге дейін ұлттық болмысымызға тән болып келген әдет ғұрыптар тән болады. Атақты хан 89 Қасым Жәнібекұлы (1448 - 1523) “Әдет” заңын жүйелеп жинақтауға және жетілдіруге тырысқан тұста мұсылман заңының зиянды жақтарын айыра біліп, өткізбеуге көп күш салған. Мысалы, әлгідегі зияндардың бірі мынада: Араб ағайындар төрт атадан асқансын - ақ қанын араластыра яғни жақындарына үйлене беретін. Хан сонау ерте заманнан қазақ қауымында келе жатқан қасиетті дәстүр тұқымды аздырмаудың алтын көзі жеті атадан аспай қыз алыспау ісін, ерекше заңдастырған. жүктеу/скачать 3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|