Графика. Орфография. Орфоэпия
-тапсырма. Осы норманы сақтай отырып, мына сөздерді айтып
жүктеу/скачать 2,09 Mb. Pdf көрінісі
|
Н.-Уәлиев-МОНОГРАФИЯ
|
8-тапсырма. Осы норманы сақтай отырып, мына сөздерді айтып, жаттығыңыздар: бара ек – барʼек не айтты? – нʼәйтты? не алдың? – нʼалдың? сабақты етістік - сабақтʼетістік сабақты ине – сабақтʼійне бірге өсу – біргʼөсүу еті өсу – етʼөсүу өте ерте – өтʼерте кісі есігінде – кісʼесігінде арманда өту – армандʼөтүу Енді ықшамдалып айтылудың екінші түрі – сөз ішіндегі қысаң ы, і дыбыстарының көмескі айтылуы және мүлде сусып, түсіп қалуы туралы сөз етелік. 1.Соңғы бітеу буындағы қысаң дауысты тәуелдік жалғау мен жұрнақ қосылғанда түсіп қалады: ерік – еркі, дауұс – даусы, ауұл – аулы, халық – халқы, бұйұр – бұйрұу, бұйрұқ, корұқ – қорқақ, көрүк – көркү, мүлүк – мүлкү, қарын – қарны, қалып – қалпы, ерін – ерні, мұрұн – мұрнұ, қайын – қайны, нарық – нарқы, ырық – ырқы, құлұқ – құлқұ, ауұз –аузы, бүйүр – бұйрөк, ерін – ернеу т.с. (сөздер орфоэпиясы бойынша жазылған). Бұл редукция жазуда да белгіленеді, өйткені жаппай құбылыс емес. Мысалы: салық – салығы (салқы емес), балық – балығы (балқы емес), көрік (ұстаның) – көрігі (көркі емес), жерік – жерігі, солық – солығы деген сияқты сөздерде екінші буындағы ы , і –лерді ықшамдап айту мүмкін емес. Бірақ екі варианты да қатар айтылатын сөздер болады. Мысалы : бөрүк – бөрүгү, бөркү, ауұл – ауұлұ, аулы, ғұрұп – ғұрұбұ, ғұрпұ, мұрұн – мұрұнұ, мұрнұ, ойұн – ойұнұ, ойнұ, әріп – әрібі, әрпі, нарық – нарығы, нарқы, кеуіл – кеуүлу, кеулі, қалып, қалыбы, қалпы, мүлүк – мүлүгү, мүлкү. Мұндайда соңғы варианты әдеби норма болып табылады. Ал өлең жолдарында буын санын толтыру үшін көбіне алдыңғы нұсқасы қолданылады. 2. Екі буынды сөздердің ортасындағы қысаңдар көмескі немесе мүлде түсіріліп айтылады. Мысалы: самаурын – самау рын, айырықша – ай рықша, наурыз – нау рыз, даурық – дау рық, қызмет – қыз мет, ресми – рес мій, рахмет – рах мет, зәулім – зәу лім құрлық – құр лұқ, құрылыс – құр лұс, саңлақ – саң лақ, саңылау – саң лау, қабілет – қәб лет, мәжіліс – мәж ліс. (32 бет) Бұлар жазуда таңбаланбаса да (ауру, самаурын, наурыз, даурық, жирен,айрықша т.б.), таңбаланса да ( айырым, мейірім, қайырым, жауырын, ақырын, қорытынды, мәжіліс, қазына, дәрігер, тәжірибе, саңылау, қойылым ) айтылуда ы, і, ұ, ү дауыстылары сәл көмескі дыбысталады және естіледі. Ал бірақ оларды толық стильде сақтап айту орфоэпиялық заңдылыққа жатпауы тиіс. Әдетте қысаң дауыстыдан кейін келген буын да қысаң болса, онды жүктеу/скачать 2,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|