Графика. Орфография. Орфоэпия
ы, і, ұ, ү дауыстылары ұзағырақ айтылатындай көрінеді. Сондықтан көбіне жазылуда да осы поэзиядағы ы, і
жүктеу/скачать 2,09 Mb. Pdf көрінісі
|
Н.-Уәлиев-МОНОГРАФИЯ
| ы, і, ұ, ү
дауыстылары ұзағырақ айтылатындай көрінеді. Сондықтан көбіне жазылуда да осы поэзиядағы ы, і әріптері таңбаланады: қорытынды, жиылыс, мәжіліс, қазымыр, көрініс, құрылыс, ықылық, сауырын, жауырын, айырыл, қайырыл, ертінінді т.б. Бірақ мұндағы қысаң дауыстылардың жартылай редікцияланатынын әрқашан есте ұстаған дұрыс. 9-тапсырма. Мына сөздердегі қысаңдарды түсіріп айтып, жаттығыңыздар: құбылыс – құб лұс мемлекет – мем лекет емле – ем ле абырой – аб рой лағман – лағ ман бадырайту – бад райту кәмелет – кәм лет кекірең – кек рең қағілез – қағ лез қабілет – қәблет қорытынды – қор тұндұ (32-33 бет) Қысаң дауыстылардың қысқаруымен қатар, тілімізде қысаң дауыстылардың с е л б е с у і де бар. Бір жазбаша тілден ауызша тілге қарата сөз етіп отырғаннан кейін, жоғарыдағы ықшамдалу құбылысы жазуда таңбаланатын дыбыстың айтуда көмескіленуі туралы ғана болады. Осыған орай селбесу де жазуда таңбаланған дыбыстың әнтек естілуі, айтылуы туралы. Әйтпесе екі құбылыстың табиғаты біреу – ол – сәл көмескі естілу, әнтек қана айтылу. Сонымен, селбесу мынадай екі жағдайда: 1.Сөз басында келге л, р дыбыстарының алдынан әнтек ы, і, ұ, ү қысаңдары қосылып айтылады: лақ – лақ, лай – лай, ләззат – ләзәт, рәсуа – рәс уә, рұқсат – рұқсат, рахмет – рах мет, рақым – рақым, разы – разы, риза – рыйза, рет – рет, ырыс – рыс, ләңгі – ләңгі, леп – леп, лепіру – леп рүу, лек-легімен – лек-легімен, лоқсу – лоқсұу, лайық – лайық, лаң –лаң, лажсыз – лашшыз, лебіз – лебіз, лоблу – лоблұу (33 бет)т.с.с. Бірақ еліктеуіш сөздер мен одан жасалған туынды сөздер бұл қатарға жатпайды. Мысалы: лақ-лақ, лақ ету, лап, лапылдау, лап-лап ету т.с.с. 2. Сөз басында және аяғында қатар келген екі дауыссыз алдына бір дауысты дыбыс қосылып айтылады: Мысалы: Смағұл – ысмағұл, Смаил – Ысмайыл, стақан – ыстақан, станса – ыстанса, киоск – киоскіге, митинг – митингіге, оъект – объектіні. Бірақ мұнда көбіне (стақаннан басқасы) орфоэпиялық нормаға сәйкес келеді де, айту мен жазу арасында ауытқу болмайды. Енді қосар дыбыс таңбасын беретін жүктеу/скачать 2,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|