Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары
SOVYET DÖNEMİ ALFABE POLİTİKALARI: KAZAKİSTAN ÖRNEĞİ
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| SOVYET DÖNEMİ ALFABE POLİTİKALARI: KAZAKİSTAN ÖRNEĞİ
Z. B. Özer Prof.Dr. Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Rus Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi Alfabe, millî kültürün en önemli göstergelerinden biridir. Alfabe tarihi ile ilgili çelişki- lerle dolu araştırmalar ve tartışmalar, yazı sistemlerinin gelişmeleri ve değişimleri, dil tarihi ve etimoloji alanlarındaki birbirine zıt ve tek yönlü, yani batı kaynaklarını esas alan değerlendirmeler bugüne kadar devam edegelmiştir. Dünya alfabelerinin oluşumu, gelişimi ve değişimi ile ilgili pek çok çalışma yer almaktadır (G.L.Campbell, V.Thomsen, Ch.King, D.Diringer, J.Gelb, E Clodd, H.S.Willams, M.Grant, C.Faulmann, F.Ballhorn, V.A.İstrin, O.Suleymenov, L.P.Zinder, Z.Korkmaz, A.B.Ercilasun vd.). Bu araştırmalarda alfabelerin karşılıklı etkileşimi ve muhtelif adlarla yayılması ve köken arayışları mevcut olsa dahi, tarihî boyut halkalarının çok zayıf ve karışık oluşu da ayrı bir gerçektir. Dil bilim çalışmalarının zirveye ulaştığı XX. yüzyılın tamamı, aslında tarihî ve etnokültürel araştırmalara önem verilmediği, farklı şekillendirilme ve anlamlandırılmalara çalışıldığı; siyasî çalkantıların, savaşların ve sömürgecilik faaliyetlerinin yoğun olduğu bir zamandır. XIX. ve XX yüzyıllara karşılaştırmalı dil incelemeleri ile damgasını vuran filoloji temelinde, aslında, siyasî ve ideolojik hedeflerin ön planda olduğu belirtilebilir. Meselâ, Hint-Avrupa 298 dilleri ve Altay dillerinin karşılaştırmalı incelemelerinin hiç önemli olmadığını ileri süren Rus doğubilimci E.D.Polivanov (1960), “Hint-Avrupa dilleri ile diğer Türk dillerinin karşılaştırmasını yapmak, ihtyoloji (balıkbilimi) ve ornitoloji (kuşbilimi) araştırma sahasına giren balık ve kuş türlerinin incelemesini talep etmeye benzer” demektedir. Buna benzer tezlerin Sovyet döneminde yaygın olduğunu, hatta dil siyasetinin esasını teşkil ettiğini tespit etmek zor değildir. Demek, karşılaştırmalı dilbiliminin sınırları ve imkânları siyasî ve ideoloji çemberinin içinde kaldığı; bunu temel alan dil ve yazı sistemleri tarihi ile ilgili araştırmaların genel olarak XIX. ve XX. yüzyıl çalışmalarına dayandırılmasının temelinde “nedensizlik kuramı”nın olduğu görülür. Dil ve alfabe tarihî araştırmalarını “engelleyen” nedensizlik tezinin temelinde dil göstergelerinin nedensiz oluşu, dolayısıyla “nedeni yoksa, niye araştırılsın” mantığı yer alır. F. de Saussure’ün (1998:108) nedensizlik kuramı bir dilin tarihini araştırmaya, yazı sistemlerin arasındaki bağları görmeye mani olmakta; adlandırmaların ve dil göstergelerinin nedensiz oluşu, dil araştırmalarını çağdaş boyutu yakın tarihe dayandırılmıştır (O.Suleymenov,1988:22). Saussure’ün nedensizlik kuramının tartışma konusu yapılmadığı da açık bir gerçektir. Bu ilke kendisini hemen kabul ettirmiştir. E.Benveniste, Saussure’ün “nedensizlik” kavramını açıklarken, “nedensizlik” sınırlarını belirlemeye gayret etmiştir (Benveniste,1995:74). Tartışılmaz ve sorgulanmaz bir kaide haline getirilen nedensizlik kuramı, dil tarihi araştırmalarını tarihî gramer ile sınırlandırmıştır. F. de Saussure’ün eserinin, ölümünden sonra, Ch.Bally ve A.Sechehaye tarafından öğrencilerin ders notları olarak yayınlanması, bu konuda pek çok soruyu da beraberinde getirir. Bu konu ile ilgili yazı kuramlarının bir bütünlük içerisinde incelenmesi ve değerlendirilmesi, O.Suleymenov’un “Yazının Tarihi”(1998), “Tarihten Önce Türkler. Kadim Türk Dillerinin ve Yazılarının Kökleri”(2002) adlı eserlerinde ayrıntılı olarak ele alınır. Alfabelerin adlandırmalarındaki karışıklıklar, tarih sahnesinde halk adlarının değişkenliği ile birlikte diğer halklar tarafından farklı adlandırmaların dilbiliminin temelini nasıl oluşturduğu, yani dil ve alfabelerin inşasının nasıl yapıldığı görülür. Dil ve yazı sistemlerinin tarihi, dillerin adlandırılmasıyla sınıflandırılmalarındaki tutarsızlıklar, siyasî ve dinî amaca hizmet eden tarih ve bilim yazıcılığına dayanan karmaşıklıklardan kaynaklanmaktadır. Dünya alfabelerinin gelişme süreçleri dikkatli bir şekilde takip edildiğinde, ortak yönleri ile ön plana çıkar. Farklılıkların sadece şekillerle sınırlı olmadığı, ses olarak da farklılıkların yer aldığı bilinir. Her dilin kendine has bir sesi, tonu ve rengi mevcuttur. Fakat şekil ve içeriğinin tamamen farklı olduğu; alfabelerin ortak bir kaynaktan oluştuğu ilk bakışta görülmeyebilir. Her alfabenin geçmişine bakıldığında ortak hususlar ortaya çıkmaktadır. Çağdaş dünya alfabeleriyle ilgili yüzeysel bir karşılaştırma dahi ortak çizgileri ortaya serer. Alfabelerin kaynağı ve gelişmesi daha derin olarak incelenmeye başlandığında, yazının sadece bir şekil olmadığı ve her harfin arkasında bir anlamın varlığı da keşfedilebilir. Meselâ, Arap ve Yunan dillerini bilmeyen bir insan, alfabeleri farklı olmasından dolayı bu dilleri genelde karıştırmaz, hatta yazılı ve sözlü aktarımını ayırt edebilir. Halbuki bu iki dilin alfabeleri ortak köklere sahip ve harf işaretlerinin farklılığı, harfin ortak anlamının görülmeyen göstergesi olabilir. Farklılığın en önemli şartının, ortak unsurun mevcudiyetinin fark edilmesi olduğunu hatırlamak yerinde olur. Günümüzde, harflerin görünüşü o kadar değişmiştir ki; İngiliz, Hint, Arap veya Fars dillerinde kullanılan harflerin ortak yönünü aramak, bazı araştırmacılar açısından, anlamsız bir karşılaştırma olarak algılanabilir. Bir alfabenin ilk harflerinden itibaren bu ortak çizgiler 299 görülmeye başlar. Harfi meydana getiren çizgilerinin köşeli veya yuvarlak olmasında bazı unsurların ilave edildiği, silindiği, kısalmış ve uzamış olduğu görülür. Dinî ve millî kültür kavramlarını yansıtan harflerin, kendine has bir tarihi vardır. Çok farklı gözüken Arap ve Yunan alfabelerinin ilk harflerindeki anlamların aynı olduğu görülmektedir: Alfa/alef (öküz); Beta/ bet (ev); Gamma, Delta… Çoğu alfabelerde mevcut olan A harfi “öküzün boynuzu” anlamına gelir ve gelişerek (dönerek) bugünkü şeklini alır ve farklı yazı sistemlerine yeni harfler kazandırır: жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|