Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| V, М, W, Л
vb.Yunanlıların kendileri, alfabelerinin Doğu’dan geldiğini ve büyük bir ihtimalle de Fenikelilerden olduğunu düşünmektedirler (Powell, 1991:5). Yunan alfabesinin, Yunan toplumunun bir ürünü olmadığı pek çok bilimsel çalışmada belirtilir (Gelb,1963;Campbell,1997). Rus dilbilimci А.А.Reformatski’yе göre, “fonoloji yolculuğunda son adım, alfabelerini Fenikelilerden almış olan kadim Yunanlılar tarafından atılmıştır” (2000:359). Rus dilbilimcileri, Kadim Yunan alfabesinin köken olarak Fenikelilere uzandığının tartışılmazbir hakikat olduğunu belirtmişlerdir (İstrin: 235-237; Pavlenko:112). Yunan dilbilimcileri de bu konuda hemfikirdirler (Powell, 1991). Dolayısıyla tamamen farklı görünen iki alfabenin kaynağının aynı olması, dil tarihi araştırmalarına yeni bir boyut getirir. Böylece asırlar içerisinde oluşan alfabe değişimleri sonucunda, ortak yönlerinden ziyade farklılıklarının ön planda olduğu yüzlerce yeni alfabe üretilir. Bunu fark etmek çok önemlidir, çünkü yazı sistemleri dinî unsurlarla ilişkilidir: Arap harfleri, İslam dünyasıyla; Latin harfleri, Batı dünyası yani Hıristiyanlıkla ve çağdaşlıkla özdeşleşmiştir. Yeni Latin alfabesi uygulamalarında bu alfabenin kökleri ve uzun bir zamana yayılan değişim süreci, maalesef, dikkate alınmamaktadır. XX. yüzyıl, Sovyetler Birliği’nde yaşayan Türk halkları açısından, alfabe politikalarının yoğun olarak uygulandığı bir dönem idi. Türk halkları için “uygun görülen” çok sayıda alfabenin hazırlığı Çarlık dönemine uzanmaktadır. Alfabelerin Latinleştirilmesi, halkın aydınlatılması ve okuma-yazma oranının arttırılması sloganları altında gerçekleşiyordu. Aslında Sovyet idarecileri Arap alfabesini bir dinî simge ve tarihî hafızanın anahtarı olarak algılıyorlardı. Alfabe değişimi kararları yayıncılık faaliyetlerini de etkilemiştir. 1927 yılından itibaren kitap yayınları durdurulmuş, yeni alfabe ile kitap basımı sınırlı tutulmuş ve basılacak kitaplar ciddi bir seçime tabi tutulmuştu. Yeni eserler, Sovyet politikalarının propagandasını içermekte idi. Ayrıca, yeni tarih yazıcılığı da bu dönemde zirveye ulaşmış oldu. Türk halkları tarihi ile ilgili yeni, tek yönlü değerlendirmeler ders kitaplarında yerini aldı; esas olarak Rus kültürü, Rusya tarihi ve yeni ideoloji tanıtılmaya başlandı. 1929 yılından sonra bu süreç daha da hızlandırıldı. Sovyet dönemi ders kitaplarının incelenmesi bu konuda daha ayrıntılı ve kapsamlı bilgiler sunabilir. Sovyet döneminde “dillerin karışımı” kavramı yaygın olarak dilbilimciler tarafından gündeme getirilmeye başlandı (B.A.Bogoroditski, J.Baudouin de Courtenay, L.V.Şçerba, E.D.Polivanov vd.). Sovyet dönemi dil siyaseti, dillerarası etkileşim, iki dillilik ve dilsel kimlik konuları, araştırılması gereken önemli alanlardır. Alfabe değişimi ile sadece siyasî bir devrim değil, dil ve kültür devrimini de gerçekleştiren Sovyetler Birliği’nin kurucu unsuru olan Rusya, “millî dillerin gelişimi” adı altında yeni bir “dil inşasına” girişmekteydi. Resmî Sovyet kaynaklarında Türk halklarının alfabe değişimi ile ilgili olarak “Ekim devriminden sonra Rus alfabesi temelinde yeni çağdaş yazı sistemleri oluşturulduğu; gerçi, bunun öncesinde yazılarının Latinleştirildiği” bilgisi sadece bir satırla ve tek bir açıklama verilmeden yer alır (Pavlenko1965:173). Latinleştirme süreci öncelikle Müslüman Türk halklarını kapsamıştır (Alpatov B.M. 2000:68).Sovyet döneminde kendi 300 alfabelerine sahip olan Gürcü, Ermeni ve Baltık halklarının daha az Ruslaştırmaya maruz kaldığını da belirtmek gerekir. Her devletin tarihinde alfabe değişimi çok önemli bir adımdır. Bir alfabenin köklü değişiminin sebebi nedir? Değişimin zamanlaması bir tesadüf olabilir mi? Alfabe değişimi her ne kadar toplumu ileriye taşıyan bir adım olarak görülse de, aslında yazı kültürünün devamsızlığını getirir ve yeni nesillerin geçmişini, tarihî ve millî-kültürel mirasını tanımaya engel teşkil eder. Alfabe değişimi, daha doğrusu değiştirilmesi, tarihî hadiselerin değerlendirilmesinin ve erişiminin gönüllü olarak yasaklaması imkânını sağlamaktır. İç veya dış siyasî etkenlerin dayattığı ve kabul ettirdiği alfabe politikaları, uzun süreli ve hazırlık aşamalarında yoğun olarak yerli halkın kullanıldığı bir süreçtir. Yeni alfabeye geçişin temelinde, 1926 yılında Türkoloji Kurultayında teklif edilen ve kabul gören Latin menşeli alfabe kullanılmıştır. 1926 yılında Bakü’de yer alan I. Türkoloji Kurultayın ön çalışmaları Moskova’da yürütülmüştür. Latin alfabesine geçişin Türk halklarının isteği üzerine yapıldığı ifade edilse de, bu kurultayın hazırlığı 1924 yılında Moskova’da (Türk halkları Latin Yazısı Kurumu’nda) başlamış ve aslında Çarlık Rusyası’na uzanan bir projenin devamlılığı niteliğindedir. Türkoloji Kurultayı ise uygun ve doğru zamanlaması ile bunun sadece bir neticesi olarak değerlendirilebilir. 1929-1930 yıllarında Rus dilinin de Latin alfabesine geçişinin “tartışılması”nın ise, Türk halklarının alfabe değişimini kolaylaştırmak ve hızlandırmak içi kabul gören bir “formal siyasî akit” olduğu aşikârdır. Komisyon üyesi Rus dilbilimci A.M.Peşkovski, Rus dilinin alfabe değişimine karşı çıkmış ve tek başına ret oyu kullanmıştır, çünkü Rus dilbilimci bu adımın gerçekçi olmadığının bilincindeydi. Ayrıca, Türk halklarının Latin alfabesine geçişinin kısa süreli olacağının ve bu adımın aslında Kiril alfabesine geçiş için yerli aydınların tepkisini çekmemek amacıyla uygulanan bir ara çözüm olduğunun farkında idi. Nitekim, 1939 yılında Sovyetler Birliği üyesi tüm Türk halkları, göstermelik dahi olsa bir tartışma yapılmaksızın Kiril alfabesine geçtiler. Hâlbuki Kiril alfabesine geçiş çalışmaları çok önce başlatılmış ve Türk dilleri için çeşitli Kiril alfabeleri hazırlanmıştı. Çoğu Türk dillerinin ortak fonetik özelliklerine rağmen hazırlanmış alfabeler bilhassafarklı idi. Ortak tek yönü ise, Rus alfabesinde mevcut olan 33 harfin varlığı idi. Bu sürecin Çarlık Rusyası’ndan başlayan ve yeni siyasî sistemde de devam eden, uzun ve istikrarlı dil siyaseti olduğu bugünlerde bir sır değildir. Bu alfabe devriminde aktif olarak yer alan Rus misyonerler N.İ.İlminski, N.P.Ostroumov, A.E. Alektorov, E.D.Polivanov, N.F.Yakovlev, A.P.Potseluevski ve onlarla işbirliği yapan yerli misyonerlerdir. “Rus Alfabesinin Mahalli Diller için Uygulanması” ile ilgili olarak N.İ.İlminski şöyle der: “Tatar dilinde Rus alfabesi ile yazılan ilk kitap 1862 yılında tarafımdan yayınlanmıştır. Bu kitapta Hıristiyan dinine geçirilen Tatarlar için dinî öğretiler içeren makaleler ve dualar yer almaktadır. Dikkat çekmeliyim ki; 1847 yılında Ortodoks dinini ve Kilise ibadetlerini iyi kavrayamadıkları için Hıristiyan Tatarların tekrar İslam’a yönelmesi sebebiyle Hıristiyanlığı anlatan eserlerin Tatar Türkçesi’ne çevrilmesi ve Arap harfleri ile yayınlanması kararlaştırılmıştır”. N.İ.İlminski, bu çeviri çalışmaları esnasında Arap alfabesinin Türk dillerinin ses özelliklerini yansıtmadığını vurgulayarak, alfabe değişimi sürecinin çok daha erken bir dönemde başladığını âdeta kanıtlamaktadır. N.İ.İlminski, Rus alfabesinin misyonerlik anlamı üzerinde dururken, Rus alfabesi tarihi ile ilgili olarak, Yunan alfabesi temelinde, Copt alfabesinden bazı değişiklikler yapılarak oluşturulduğunu da ifade etmektedir. Bu alfabe, çağdaş Kiril alfabesini akla getirir. Hıristiyanlığı anlatan kitapları Türk dillerine tercüme eden misyonerler ve çevirmenler arasında bir mutabakatın olmadığını 301 ve sadece tek bir hedefe, yani Rus alfabesine uygulanması için hizmet ettiklerini belirtmiştir. Bu uygulamada yer alanların dil bilimci olmadığını; dolayısıyla bazı fonetik ayrıntılar üzerinde durmadıklarının gayet doğal olduğunu da ifade etmiştir. Rusya Bilimler Akademisi tarafından 1997 yılında hazırlanmış olan “Dünya dilleri” dizisindeki “Türk Dilleri” adlı kitapta, “Kazak Dili” bölümü ile ilgili tanımlama, Sovyetler Birliği döneminde yürütülen dil siyasetinin devamlılığını çok iyi yansıtmaktadır: “Kazak dili, Kazakistan Cumhuriyetinin devlet dili, okul ve kısmen meslek liselerinde kullanmakta olan bir dildir”. Ayrıca, Kazak dilinin Kazakistan’da, Rus dilinden sonra kullanılmakta olan ikinci dil olduğu da vurgulanmaktadır (Kaydarov1997:243). M.İ.İsayev, Moskova’da yayınlanmış olan ”Sovyet Halklarının Dillerine Dair” adlı çalışmasında, Sovyet döneminde millî dil inşası ve kültür devrimi hakkında söyle der: ”Dil inşası üç aşamadan oluşmaktadır: 1/ Mevcut yazı sistemlerin geliştirilmesi ve yeni yazı sistemlerin oluşturulması; 2/Yazı sistemlerin Latinleştirilmesi; 3/Yazı sistemlerin Kiril alfabesine geçirilmesi(1970:7). Bu eserde, Sovyet halklarındaki alfabe devriminin gerekçeleri ve Rus dilinin milletlerarası iletişim aracı olarak millî dillerin “gelişmesini” sağladığı imkânlar üzerinde durulmaktadır. Bilim kurumlarının ve önde gelen yayınevlerinin desteği ile bu tür sayısız yayın yüksek öğretim programlarına da dahil edilmiş ve görüldüğü gibi bu çalışmalarda, yerli bilim insanların yer alması tercih edilmiştir. Gerçekten, dil ve kültürün “demokratikleşmesi” süreci millî kadrolar olmadan gerçekleşemezdi. Dil siyasetinin en önemli unsurlarından biri, bu sürecin yerli bilim insanlarının kullanılarak gerçekleştirilmiş olmasıdır. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra alfabe değişimine ilk adımı atan, 1992 yılında Azer- baycan idi; 1993 yılında ise Türkmenistan ve Özbekistan alfabelerini değiştirdi. Bu değişimin olumlu veya olumsuz yönleri, belki de zaman içerisinde daha kapsamlı olarak değer- lendirilebilir. Ama ön hazırlıklar yüzeysel olduğundan, bazı yeni millî alfabelerde жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|