Адам физиологиясының негіздері

13
жауап қайыру мүмкіндігін береді. нерв жүйесінің жоғары бөлімдері 
психикалық іс-әрекеттің көрініс беріп, жүзеге асуын қамтамасыз етеді. 
нерв жүйесі – ақпаратты жылдам жеткізетін және басқаруды жүзеге 
асыратын күрделі ұйымдасқан әрі жоғары дәрежеде маманданған 
жүйе.
нерв жүйесінің құрылымдық және қызметтік ұйымдасуы. нерв 
ұлпасы.
нерв жүйесі негізгі екі бөлімге бөлініп қарастырылады:
1) Орталық нерв жүйесі.
2) Шеткі нерв жүйесі.
Орталық нерв жүйесіне жұлын мен ми жатады.
Шеткі нерв жүйесіне орталық нерв жүйесінен тараған нервтер мен 
орталық нерв жүйесінен тысқары орналасқан нерв жасушаларының 
шоғыры (ганглилер) жатады.
нерв жүйесі қызметтік жағынан екі бөлімге жіктеледі:
1) соматикалық нерв жүйесі.
2) Вегетативтік нерв жүйесі.
тірек-қимыл аппаратын нервтендіріп, денеміздің сезімталдығын 
қамтамасыз ететін нерв жүйесінің бөлігін соматикалық нерв жүйесі 
деп атайды. ішкі органдарды нервтендіріп, олардың қызметін 
реттейтін, ондағы зат алмасуға әсер ететін нерв жүйесінің бөлігін 
вегетативті нерв жүйесі деп атайды.екі түрлі жасушалар нейрон жєне 
глиальдық немесе нейроглия жасушалары құрайды.
нерв жасушаларының құрылымдық және қызметтік бірлігі ней-
рон болып табылады. глиальдық клеткалардың саны нерв жасуша-
ларынан 8-9 есе көп болады. Олар нерв жасушаларының қалыпты 
қызметтерінің іске асуында маңызды рөл атқарады. нейрондардың 
барлық жағынан қоршай орналасқан нейроглия клеткалары (астро-
циттер, олигодендроциттер т.б.) және оның өсінділері – олар үшін бір 
жағынан механикалық функция – тірек қызметін атқарады; екінші 
жағынан, нерв жасушаларында электрлік оқшаулауды қамтамасыз 
етеді.
бірақ ақпаратты қабылдау, өңдеу, сақтау, одан ары қарай беру 
үдерістерін нерв жасушалары (нейрондар) іске асырады. нейрондардың 
пішіні, көлемі, құрылымы алуан түрлі болып келеді. нейрон денесінен 
өсінділер шығады: аксон – ұзын, бір ғана өсінді; дендриттер – қысқа, 
көп тармақталған өсінділер. аксон арқылы нерв импульсі (қозу) 
келесі бір нейронға өтеді, яғни аксонның ұшы басқа нейронға (немесе 
атқарушы органдар клеткаларына) дабыл беруге маманданған. 

14
 
 

аксонның жасуша денесінен шығатын жері аксон төбешігі деп ата-
лады. Қысқа өсінділер – дендриттер арқылы қозу нейрон денесіне 
өтеді. нейронның басқа нейронмен немесе ет талшығымен түйіскен 
жері синапсты (былайша айтқанда, байланысты) түзеді.
 
1-сурет. Адамның нерв жүйелері: 1 – бас миы (сол жақ жарты шардың маңдай 
жапырақшалары); 2 – жұлын миы; 3 – мойын өрімі; 4 – иық өрімі; 5 – қабырға 
жүйкесі (сол жақтағы бесінші); 6 – арқа миы; 7 – радиалды жүйке; 8 – өрім; 
9 – шынтақ жүйке ісі; 10 – орын жүйкесі; 11 – жіліншік жүйке; 12 – жалпы аз 
жіліншік жүйке; 13 – жоғарғы аз жіліншік жүйке; 14 – терең аз жіліншік жүйке; 
15 – симпатикалық жүйке ортасы; 16 – арқа өрімі; 17 – орташа жүйке; 
18 – бел өрімі; 19 – сәуле жүйкесі; 20 – шынтақ жүйкесі; 21 – жамбас жүйкесі

15
әртүрлі нейрондар денелерінен шығатын өсінділердің саны бірдей 
болмайды. Осыған орай оларды униполярлы, псевдоуниполярлы, 
биополярлы, мультиполярлы деп бөледі. униполярлы нейрондарда 
бір ғана өсінді болады. мұндай нейрондар омыртқасыз жануарларда 
және омыртқалы жануарлардың эмбриондық даму кезеңінде кездеседі. 
псевдоуниполярлық нейрондарда да бір өсінді болады, бірақ ол ары 
қарай екі тармақталып кетеді. биополярлық нейрондарда екі өсінді 
бар. мультиполярлық нейрон денесінен әдетте жуан, ұзын бір аксон 
және бірнеше дендрит шығады. бұлардың үлкендігі, пішіні, атқаратын 
қызметтері, орналасқан жерлері әртүрлі болады.
нейрондар қызметі жағынан үш топқа жіктеледі:
1) афференттік (сезімтал, қозуды орталық нерв жүйесіне Онж 
өткізеді;
2) эфференттік (моторлы, қимыл-қозғалыс, қозуды орталық нерв 
жүйесінен жұмыс мүшесіне қарай өткізеді);
3) қондырма (қосымша немесе аралық нейрон, афференттік ней-
рондарды эфференттік нейрондармен байланыстырады).
нейрондарды тудыратын нәтижелері бойынша да жіктеуге болады. 
мысалы: қозғағыш (моторлық), секреторлық, трофикалық, тежеуші, 
қоздырушы т.б. пішіндеріне қарай нейрондарды – пирамида тәрізді, 
жіп тәрізді, жұлдыз тәрізді, себет тәрізді, тригулярлық, бұта тәрізді 
т.б. деп те атайды.

жүктеу/скачать 5,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: