Жалпы қызмет атқаратын органоидтар: барлық жасушаларға тән,
оларға
эндоплазмалық
тор
(ЭПТ), пластидтер, митохондриялар,
рибосомалар, лизосомалар, Гольджи аппараты, жасуша орталығы және
микротүтiкшелер жатады.
Кейбір
жасушаларда
цитоплазмаларының
жіктелуі
жүреді.
Цитоплазманың шеткі бӛлігін
эктоплазма, ал органоидтар мен қосындылар
орналасқан ішкі бӛлігін
эндоплазма деп атайды. Бұл терминді 1873 жылы
Геккель енгізген.
Гиалоплазма (грекше hyalinos –мӛлдір), цитоплазманың ішкі тұрақты
ортасы, жасушаның маңызды бӛлігі. Гиалоплазма күрделі коллоидты жүйе.
Құрамында
әртүрлі
биополимерлер
болады:
белоктар,
нуклеин
қышқылдары, кӛмірсулар және тағы басқалар. Белоктардан ең кӛп
кездесетіні (20-25%) фибриллярлы – жіп тәрізді және глобулярлы түрлері.
Ферменттерден кӛп кездесетіні: қант метаболизмінен пайда болған
ферменттер, азотты негіздер, амин қышқылдары, липидтер мен тағы басқада
күрделі заттар. Гиалоплазма АТФ молекуласының орналасатын ең маңызды
жері және зат алмасу процесінде пайда болған гликоген, май тамшылары,
пигменттер де осында орналасады. Гиалоплазма ядро мен органоидтарды
байланыстыратын
және
цитоплазманың
коллоидтық
қасиеттерін
(қозғалысын iске асыратын тұтқырлығын) қамтамасыз ететін жасуша
ішілік процестерді іске асыратын орта.
