I теоретические основы логопедии
жүктеу/скачать 5,47 Mb. Pdf көрінісі
|
| әріптерді
атауды ұсынады, ал егер сөйлеу тілінің ақаулығына байланысты айта алмаса, онда ол әріптерді сөздің құрамынан немесе қолмен жазылған және таңбалы нұсқасын көрсетеді. Бала берілген әріптерді бірден танитын, танымайтынын анықтаудың манызы бар. Бұдан кейін буындарды ОҚУДЫ тексереді. Құрамында қатар тұрған дауыссыз және дұрыс айтылатын да, дұрыс айтылмайтын да дыбыстары бар буындарды алдымен тура, сосын керісінше буындарды оқытады. Бұдан кейін сөздерді оқуға көшеді . Оқуды тексеру үшін алдымен жәй сөйлемдерді, сосын дыбыстық және морфологиялық құрамы бойынша күрделілеу сөздерді іріктеп алады. Оқытуға пайдалануға жарайтын сөздер: Марат, Рахат, Жанат, көрпе, тері, сағат, шана, тақия, қалпақ, қарлығаш, перде, дана, сабын, шапан. Бала оқыған сөздерін түсінетін, түсінбейтіндігін міндетті түрде тексеру керек. Бұны анықтау үшін оқыған сөзіне бір мағыналы сөздерді іріктеп алып, оны сөйлемнің құрамына еңгізуді, сосын соған лайықты суретті іздеуді ұсыну арқылы жасайды. Түсінігін тексеру үшін бейнелі суреттердің және дыбыстың құрамы бойынша ұқсас сөздердің арнайы жиынтығын ұсынуға болады. Әрбір зат және әрбір сөз жеке-жеке анықтамаларда (карточкада) бөлек көрсетілген. Балаға анықтамада таңбаланған кез келген бір сөзді оқытады да, сол сөзбен аталатын затты басқа заттар бейнеленген суреттердің арасынан тауып алуды ұсынады. Мысалға берілетін сөздер мен соларға лайықты бейнелі суреттер: мысық, тышқан, қоян, түлкі, шалғы, бала, сағат, қасық, кітап, күрек. Одан кейін баланың білім деңгейіне сәйкес, мазмұны және көлемі оның түсінігіне оңай, әрі қолайлы, бірақ сыныпта қолданылмайтын жүйелі сөздерді және арнайы іріктеліп алынған қысқа мәтіндерді оқуын тексереді . Бала оқығанын қалай түсінгені сұраққа жауап немесе мазмұнын айтқызу арқылы міндетті түрде тексереді. Бұл әсіресе ауызекі сөйлеу тілін тексергенде сөздік қорының кедей екенін және сөйлем құрауының бұзылғанын анықтаған кезде маңызды. Оқуын тексерген кезде баланың буынға бөліп немесе бүтін сөзді және жеке әріптерді іріктеп, олардан буын және сөз құрап оқитын ерекшеліктерін көрсету қажет. Оқу барысында бала аталған жеке әріптерді алмастыра ма, оның бұл алмастыруы сөйлеу тілінің бұзылуына сәйкес келе ме, басқа қателерінің ерекшеліктері қандай, оқуының шапшандығы және түсіну дәрежесі қандай деген сияқты қателерінің ерекшеліктеріне көңіл бөледі. Оқуын тексеру барысында байқалғанның бәрі жазып алынады. Олар оқуының кемістіктерінің шығуына, сөйлеу тілінің фонематикалық бұзылуы мен жалпы сөйлеу тілінің толық дамымауының қайсысының себепші болатынын және оны жоюда ең тиімді тәсілді табуды, оқуындағы қиыншылықтан құтылудың әдісін аныктауға жәрдем береді. 59 Дислексияны ерте анықтау (А.Н. Корнев бойынша) Бұл әдістеме 6-8 жастағы балаларды дислексиядан сақтандыру мақсатымен жалпылама тексеру барысында қолданылады. Арнайы құралдарды қажет етпейді. Тексеру уақыты 5-8 минут. 1 тапсырма. Ретімен айту. Нұсқау: жыл мезгілін (апта, күндерін) ретімен айтып бер. 2 тапсырма. «Ырғақтар» Нұсқау: Қазір мен тарсылдатамын, содан кейін сен дәл солай қайтала (қарындашпен немесе таяқшамен үстелді әр түрлі ырғақпен соғады). Қарапайым ырғақтар – ІІ І ІІ ІІ І ІІ І ІІІ Күрделі ырғақтар – ІІІ І І І ІІ ІІІ ІІІ 3 тапсырма. «Жұдырық - қолдың қыры - алақан » Нұсқау: менің істегеніме қарап қайтала. Үш қимыл (жұдырық-қолдың қыры- алақан) үш рет қайталанады. Бала үш рет қайталау керек. 4 тапсырма. «Сандарды қайталау» Нұсқау: Қазір мен бірнеше сандарды айтамын, ал сен сол ретімен қайтала. Тексеруші біркелкі дауыспен, интонацияны бұзбай үш сан айтады. Егер бала дұрыс айтса, онда 4 сан, сосын 5 сан айтқызылады. Нұсқау: мен сандарды айтам, сен соңғы саннан бастап кері қайтала. Мысал келтіріп түсіндіру қажет. Мысалы, мен 1-2 деймін, сен 2-1 деп қайталауың керек. Алдымен 2, сосын 3, т.б. сандар беріледі. Сан реттері. Тура санау: 3-8-6, 6-1-2 3-4-1-7 6-1-5-8-6 8-4-2-3-9 5-2-1-8-6 Кері санау 2-5, 6-3 5-7-4, 2-5-9 7-2-9-6, 8-4-9-3 5 тапсырма. «Оң-солды бағдарлау» а) қарапайым бағдарлау: Нұсқау: Сол қолыңды көтер (міндетті түрде сол қолдан бастайды). Оң көзіңді көрсет, сол аяғыңды. Егер бұл тапсырманы дұрыс орындаса, онда келесі тапсырмаға көшуге болады, орындамаса-тоқтатылады. ә) Хэдтің сөйлеу сынағы. Нұсқау: сол қолыңмен оң құлағыңды ұста, оң қолыңмен оң құлағыңды, оң қолыңмен сол құлағыңды, оң қолыңмен сол көзіңді көрсет. 60 6 тапсырма. Сериялы сурет бойынша әңгіме құрау. Нұсқау: суретте не бейнеленгенін айтып бер (егер айта алмаса немесе тек кейбір кейіпкерлер, заттарды ғана атаған жағдайда суреттің мазмұны бойынша сұрақ қояды). Зерттеу нәтижесінде алынған деректерді талдау барысында дислексияға бейімдігі анықталады. Сөйлеу тілінің шапшандығы және жатықтығын тексеру Сөйлеу тілінің шапшандығы мен жаттықтығын тексерген кезде оның тұтықпаға байланысты ерекшелігі байқалады. Логопед тұтықпаның сөздің бірінші дыбысын немесе буынын бірнеше рет қайталайтын серіппелі дірілдеу /клоникалық/ дейтін немесе сөйлеп тұрып сөздің ортасында, көбінесе сөйлердің алдында кібіртіктеп кенет тоқтап қалатын құрысу /тоникалық/ дейтін түрлерін анықтап, ерекшеліктеріне назар аударады. Тұтықпаның кейде дірілдеуі басым, кейде құрысуы басым болып келетін дірілдеп-құрысу, құрысып-дірілдеу сияқты араласқан түрлері болуы мүмкін. Одан басқа, сөйлеу тілінің кібіртектенуінің жиілігін және шапшандығын, бірқалыптылығын, жылдамдығын, баяулығын анықтайды. Тұтықпа біркелкі больш көрінбейді, ол өздігінен сөйлеу тіліндегі дағдысынан өте тез көрінеді. Тұтықпаны тексеруді нақ осыдан бастайды. Логопед әр түрлі сұрактарымен баланы белсенді сөйлеуге тартады. Осыдан кейін баланың өздгінен сөйлеу тілінің ерекшелігі туралы логопедтің жалпы түсінігі қалыптасып болған соң, енді сұракка жауап және окығанын айтып беру арқылы оқуындағы тұтығуды анықтау керек. Өлеңді жатқа айтқызуға да болады. Бұл, осы, былай айтканда, деген сияқты және тағы басқа сөйлеу тілін бүлдіретін керексіз сөздерді қайталауымен қосылып, басының, қолының, аяғының да ретсіз ілесе қимылдауларына назар аударады. Сөйлеу тілін тексеру барысында белгілі болған ауытқулар тіркеледі және айтылуындағы кемістіктерді, жазылуындағы қателерді, сөйлеу тілінің оқуын немесе сөйлем құрамының бұзылуының үлгісін сипаттайтын мысалдар келтіріледі. Анықталған ауытқулар талданады, салыстырылады және қорытынды түрінде жазып тіркеледі. Қорытынды - бұл баланың тілінің дамуындағы анықталған барлық ауытқулардың құрамы, демек қажетті педагогикалық шараларды белгілеуді болжамдауға мүмкіндік беретін тексерудің мәліметтерінің қыскаша талдануы. Бұдан былай қарай логопедиялық анықтамаға әр оқушының істеген жұмысының нәтижесі жүйелі түрде іріктеліп отырылады. Күні бұрын белгіленген жеке дамыту-түзету жұмыс бағдарламасы дәлелденіп және толықтырылып отырылады, ал кейде оқу барысында анықталған, сөйлеу тілінің ерекшеліктеріне байланысты сөйлеу қорытындысы өзгереді. 61 Кейбір жағдайларда алғашқы тексеруден алынған мәліметтер мүлдем жеткіліксіз болып шығуы мүмкін. Баланы тексеру барысында мәліметтер, оның түзету жұмысы кезіндегі анықталған деректермен толықтырылады. Сонымен, тексерулердің мақсаттары мен міндеттері баланың сөйлеу тілінің бұзылуын айқындау, оның сөйлеу тілінің толық дамымауының дәрежесі мен деңгейін анықтау, қайсысы бірінші реттік, қайсысы екінші реттік болатынын айыру, сөйлеу тілі бұзылуларының араларындағы өзара байланыстылығы мен біріне-бірі себепші болуы және тексерудің анықталған нәтижесіне байланысты жоспарлау, ақаулыққа ықпал жасайтын ең тиімді және үнемді жолды таңдау болып табылады. Бұндай тексеру үлкен ұқыптылықты және уақытты талап етеді. Баланы тексеру барысында сөйлеу тілінің дамуындағы анықталған барлық ауытқуларды жазып тіркейтін сөйлеу тілі анықтамасы жасалынады. Сөйлеу тілі анықтамасы балалардың жас ерекшеліктері мен сөйлеу тілінің даму деңгейін ескере отырып толтырылады. жүктеу/скачать 5,47 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|