Функциональная грамотность важнейшее условие повышения качества образования

470 
процесінде күрделілік тудыратын,аса ыждахаттылықпен жұмыс жасауды талап ететін жұмыс 
түрі. 
Мәтінмен жұмыс жасау негізі 
 
3 топқа бөлінеді: 
 
 
1.Мәтінді оқығанға 2.Мәтінмен жұмыс 3.Мәтінді оқығаннан 
дейінгі жұмыс кезеңі кейінгі кезең 
Бірінші кезеңде Мәтін тақырыбы, авторы, мәтін жанрымен танысып қана қоймай, сөйлем 
үлгілері мен тілдік тұлғаларын мәтінде танып,оны айыра білу атап айтқанда,сөйлем түрлері, 
сөзжасам элементтері, сөздердің бір-бірімен байланысу әдістері меңгеріледі. 
Екінші кезеңде мәтін ішінен қажеті ақпаратар мен мәліметтерді бөліп алу,және оларды 
айра білуге машықтандырса, тапсырмаларды түрлі тәсілдермен орындату сияқты іс-әрекеттер 
жүзеге асырылады. Оқулықта берілген тапсырмамен жұмыс мұғалімге берілген бағдар, 
білімалушы білімін нығайту мақсатында жетілдіре түсу – ұстаз шеберлігінің бір қыры. Кітап 
тапсырмаларын орындаған соң, қосымша сөздермен түсіндірме сөздік арқылы жұмыс істеуді 
мақсат тұтуға болады. Ойымыз дәлелді болу үшін Қ.Жұмаділовің «Дарабоз» туындысын 
алайық: 
Сөздер Мағынасы 
Күлік 
Адырна 
Дуалы 
Ойрат 
Енді білімалушының мәтінмен танысып, өз пікірлерін айтуы барысында зейін-зерделеріне 
бағдар берген соң,мәтінмен жұмыс барысында тереңірек үңіліп,мәтін мазмұнын игеруге ықпал 
ету мақсатында сөйлемдермен жұмыс бағыттарын ұсынуға болады.
Мәтінен үзінді 
Мағынасын түсіндір 
(қарамен жазылған сөзге назар аудар) 
Ауылдағы жеңгелері ат қойды 
13 жаста-ақ бойы үлкендермен теңесті,ол мінген 
тайларының белін қайыстыратын және екітізесі 
күліктің
мойнын қағып жүретін. 
Маған да жеңгелерім Еркетай деп ат қойған 
Күлік дегенді білмедім, мүмкін аттың түрі шығар. 
Үшіншібөлікте,яғни мәтінді оқығаннан кейінгі атқарылатын жұмыс басты кезең деп 
айтуға болады.Себебі бұл кезең ұстаздың белсенді оқыту әдістерін неғұрлым кеңінен қолданатын 
,ал білім алушы мұғалім ұсынған әдістермен кеңінен жұмыс жасайтын уақыты.Мәтінмен жұмыс 
кезінде шынайы өмірден алынған және ойдан шығарылған жағыдайларды қолдана 
отырып,оқушыларды ойландырып сөйлеуге,күрделі мәселелерді шешуге жетелейтін жұмыс. 
Бұл кезеңдесюжетті кесте толтыру іс-әрекеті жүзеге асырылады: 
Тақырыбы 
Авторы 
Жанры 
Мәтін кейіпкерлер кімдер? 
Кейіпкерлерге баға беріп 
көр 
Мәтіндегі басты кейіпкерге портрет құр 
(иллюстрациялық бейнелеу)
?????? 
?????? 
??????? 
Қандай оқиға болды? 
Болған оқиғаның орны мен 
уақыты 
Болған оқиғаның себебі мен салдары 
????? 
????? 
????? 
Саған ұнамаған тұсын белгіле 
Саған ең ұнаған жері 
Мәтінннен негатив тұстарын позитивке 
ауыстыр 
????? 
?????
????? 

471 
Мәтін мазмұнына сай мақал 
тауып көр 
Мәтін сені неге үйретті? 
Мәтін мазмұны бойынша қасыңдағы 
парталас досыңа не айтар едің?
(пікіріңді жаз) 
????? 
????? 
????? 
Талқылауға 
болатын,ерекше 
көңіл бөлетін пікір бар ма? 
Түйін 
Нәтиже 
????? 
????? 
????? 
Сюжетті кесте толтыру
- 
яғни бұл кесте бойынша жұмыс барысында :
 
-
нұсқау беру және айту; 
-көрсету және модельдеу; 
-түсіндіру және сипаттау; 
-сұрақ қою және талқылау; 
-зерделеу және зерттеу; 
-бекіту және қолданысқа енгізу; 
-қортынды және есте сақтау; сияқты практикалық әрекетке итермелейтін әдістер қолданылады
. 
Сонымен қоса мәтінде кездескен кейіпкерлер туралы білетіндерін сұрап, оларды 
толықтыру мақсатында энциклопедия, мерзімді басылымдарды, мақалаларды қарап,өздігінен 
жұмыс істеуге уақыт беріледі. Енді мәтіннің негізгі ойын ашып көрсету мақсатында келесі 
сызбаны ұсынуға болады:
 
Енді білімалушының мәтінмен танысып, өз пікірлерін айтуы барысында зейін-зерделеріне 
бағдар берген соң,мәтінмен жұмыс барысында тереңірек үңіліп,мәтін мазмұнын игеруге ықпал 
ету мақсатында сөйлемдермен жұмыс бағыттарын ұсынуға болады.
Мәтінен үзінді 
Мағынасын түсіндір (қарамен жазылған сөзге назар 
аудар) 
Ауылдағы жеңгелері ат қойды 
13 жаста-ақ бойы үлкендермен теңесті,ол мінген 
тайларының белін қайыстыратын және екітізесі 
күліктің
мойнын қағып жүретін. 
Маған да жеңгелерім Еркетай деп ат қойған 
Күлік дегенді білмедім, мүмкін аттың түрі шығар. 
Мәтінмен жұмыс жасау ерекшеліктері: 
2.Танымдық процестерді: жады, зейін, ойлау, елестету, қабылдау, танымдық, шығармашылық 
қажеттілігін қанағаттандыруды дамытады. 
3. Сыйласу, өзін өзектілендіру, өзін-өзі бекіту «негізгі қажеттіліктер» өзара қатынас, ойын 
қажеттілігі, қиындықтарға дайын болу және оны жеңуге мүмкіндік береді. 
4. Танымдық қабілеттерін дамытады. Б.Блумның таксономиясын пайдалану, сөйлесу бөлім 
сабақтарын ұйымдастыру, тұлғалық бағытталған формалар. 
5. Белсенді сөздік қорын (ауызша және жазбаша тілі) дамытады. Тұрақты түрде өзара сөйлесу, 
ортақ тақырыпта әңгімелесу сөйлесуде тұрақтылық қалыптасады. 
6. Оқуға жағымды қызығушылық қалыптастырады. Танымдық қызметтен қанағаттанып қуаныш 
сезіміне бөлену дағдысы жанданады. 
7. Жаңа тақырыпты балалар шығармашылық ізденіс үстінде өздігінен меңгеруі тиіс. Сондықтан 
мұндай сабақтарда оқушылардың ынтасын, белсенділігін арттыру үшін оларға проблемалық 

472 
сұрақтар қойылып отырады да, тақырып бойынша жасақталған тапсырмалар жүйесі дамыта 
оқыту идеясын білім сапасының дамуын қамтамасыз етеді. 

жүктеу/скачать 12,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: