Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты

45 
отбасын құруға әкеледі. Дистантты отбасылар – олардың тыныс-тіршілігінде 
отбасының аса маңызды шарты – бірге тұру ұзақ уақыт болмайды. Дистантты 
отбасылардың құрылуы мамандықтың айрықша түрімен және еңбек етудің 
«вахталық» әдісіне байланысты. Дистантты отбасылардың қызметі толық 
болмайды, сондықтан да тәуекелдік тобын құрайды. Сексуалды қатынастар 
сипатына қарай әлеуметтік-мәдени стандарт шегінен шыққан екі түрлі отбасын 
бөледі: ашық және гомосексуалды.
Ашық отбасы 
ерлі-зайыптылардың сексуалды байланыстар орнату 
мүмкіндіктеріне қатысты ашық болуымен сипатталады. Мұндай отбасы 
полигамды некенің қазіргі түрін бейнелейді, бұл отбасында тек бір ғана 
отбасылық қызмет – сексуалды қызмет сақталған, қалғандары еленбейді, бірақ 
полигамды некеге қарағанда ерлі-зайыптылардың сексуалды қатынастарға 
шектеусіз еркін түсу құқығы қабылданады. Свингерство, бірнеше отбасылардың 
бірігуі бойынша некелік серіктестермен алмасуы.
Гомосексуалды отбасы
– бұл бір жынысты серіктестердің ұзақ уақыт бірге 
тұруы, ол жоғары таңдамалылықпен әрі эмоцияға толы қатынастармен 
ерекшеленеді. Мұндай отбасылардың пайда болуы және оны жария етіп, 
заңдастыру (легализация) қоғамның либерализациямен және гомосексуалды 
мінез-құлыққа төзімділіктің артуымен байланысты. Гомосексуалды отбасының 
күрделі мәселелерінің бірі – баланың туылуы және оны тәрбиелеу, соның ішінде 
балаға өз отбасының басқа отбасылардан несімен ерекшеленетінін дұрыс 
түсіндіру, бұл баланың осындай некелік қатынасты қабылдауын және дәстүрлі 
жыныстық-рөлдік бағдарды қалыптастыруды қамтамасыз етеді. 
Некелік одаққа балама болып табылатындар жалғыздық, көңілдестік, 
азаматтық неке және байқама неке.
Жалғыздықтың екі түрі бар. Оның бірі тұлғаның некелік одақтан тыс өмір 
сүруді саналы қалауы және мәжбүрлі жалғыздық. Белсенді тұлғааралық қарым-
қатынас кезеңдерінің және оңашалану кезеңдерінің алмасуы адамның қызмет 
етуінің қажетті шарты екендігі белгілі. А. У. Хараш пікірінше, саналы және 
қабылданған жалғыздық адамның өзін-өзі тануына және өзімен-өзі қарым-
қатынасына бағыттылығын сипаттайды. Мұндай түсінік гуманистік бағытта(А. 
Маслоу, К. Роджерс, В. Сатир)жалғыздықты өз Менін ұғыну мәселесі 
контексінде қарастыруымен ұштасады. Аналитикалық психологияда (К.Г. Юнг) 
адамның жалғыздықты қалауы тұлғаның индивидуация үрдісімен және 
өзіндіктің дамуымен байланыстырылады. Сонымен, жалғыздықты қалау 
себептерінің бірі субъектінің өзін-өзі тануға және өзін-өзі дамытуға баса назар 
аударуы. Психоаналитикалық бағытта жалғыздықтың себептері адам мінезінің 
спецификалық нышандарынан, қарым-қатынасты қажетсіну және тұлғааралық 
қатынастар деңгейінің төмендігінен, жүзеге асырылмаған қажеттіліктерден (Э. 
Эриксон, С.Г. Салливен), «адамдардан қозғалу» стратегиясын таңдаудан(К. 
Хорни) қарастырылады.
Когнитивті бағытта саналы жалғыздықтың себебі – жалғыздықты тыныс-
тіршілікте артық көріп, оны «ақтаушы» немесе жалғыздық фактісін ұғынуға 
кедергі келтіретін (каузалды атрибуция теориясы) когнитивті модельдер болып 

46 
табылады. Маңызды әлеуметтік орта тарапынан шеттету және елемеу сияқты 
жағымсыз тәжірибемен байланысты қорқыныш және әлеуметтік үрей, 
«бақытсыз махаббат» жалғыздықты артық көру себебіне жатады. Мәжбүрлі 
жалғыздық себептері – жақын тұлғааралық қатынастар орнатуға кедергі 
келтіретін тұлғаның коммуникативті құзыреттілігінің әлсіздігі, әлеуметтік және 
тұлғааралық байланыстардың шектелуі (қалыңдық пен жігіттердің аздығы), 
сыртқы шектеулер және таңдаған жарына некелесуге тыйым салу, эго-
иденттіліктің дамуының бұзылуы, изоляция және шеттету тенденциялары (Э. 
Эриксон), адекватты емес және бұрмаланған Мен-концепциясы(К. Роджерс). 
Дәстүрлі, заңмен заңдастырылған неке түрлерімен қатар серіктестік 
мынадай түрлері 
көңілдестік 
және 
азаматтық неке
кең таралып келеді. Қазіргі 
қоғамда көңілдестіктің таралуы, мысалы байқама неке жасөспірім және ерте 
жастық 
шақтағы 
әлеуметтік-мәдени 
ерекшеліктермен 
байланысты. 
Постиндустриалды қоғам «тұтыну» саласындағы жас адамның әлеуметтік-
мәдени жетілуі, сонымен қатар әлеуметтік және сексуалды қатынастар, 
экономикалық жетулі арасындағы алшақтықтық күннен күнге өршуімен 
ерекшеленеді. Білім алу кезеңі ұзақтығының ұлғаюы және кәсіби қызметті 
бастауды кейінге қалдыру жастардың бірге тұруды (көңілдестікті) қалауына 
және отбасына, бала тәрбиелеуге жауапкершілік алуды кейінге қалдыруына 
себепші болды. Байқама неке, көңілдестік және азаматтық неке арасындағы 
айырмашылықтар мыналардан тұрады, біріншіден, бірге тұру ұзақтығы мен 
тұрақтылығынан; екіншіден, қатынастарды әлеуметтік ұсыну (таныстыру) 
сипатынан. Байқама неке қызметі – рөлдік тәжірибе жасау, бірлескен отбасылық 
өмірді модельдеу, серіктестердің өзара түсіністікті және ынтымақтастықты 
орнатуы. Байқама неке ұзаққа созылмайды: қарым-қатынас не үзіледі, не ресми 
неке қиылады. Байқама некеге қоғамдық көзқарас жағымды, себебі бұл некеде 
ажырасудың алдын алу мүмкіндіктері қарастырылады. Швецияда некеге дейін 
бірге тұру әлеуметтік институт статусын алады.Заңды неке көбіне бала туғаннан 
кейін, тіпті екінші бала дүниеге келгеннен кейін де қиылады.
Бірге тұру жағдайында бірлескен өмір ұзақтығы айтарлықтай жоғары 
болмауы мүмкін әрі серіктестер жиі сапарға аттанады, сондықтан көңілдестік 
некеде отбасылық рөлдер жеткіліксіз анықталады, рөлдік құрылым аморфты 
болып келеді, мұндай «отбасының» шегі көмескі, айқын емес, жұп некелік 
міндеттерді мойнына алмайтынын жариялап ескертеді. Көңілдестіктің мұндай 
түрі экстерриториалды одақ болып саналады, ондағы серіктестер бірге 
тұрмағанмен белгілі бір кезеңдерде бас қосып, ұзақ уақыт өз қатынастарының 
тұрақтылығын сақтайды. Азаматтық неке қарым-қатынастың ұзақтығымен және 
тұрақтылығымен, айтарлықтай жіктелген рөлдік жүйенің болуымен 
сипатталады. Азаматтық некеде тұрып жатқан жұп көп жағдайда өз балаларын 
тәрбиелейді. Серіктестер өз қатынастарын жария етіп, таңдаған одағын саналы 
қалайды. Алайда ғалым-зерттеушілер көптеген азаматтық некеде тұрып жатқан 
серіктестердің отбасына толық жауапкершілік алуға психологиялық дайын 
еместігін анықтаған. Осындай некені қалаудың негізгі себептері:өзара сенім 
және құрмет, серіктестердің мұндай көзқарасы заңмен заңдастыру тұрғысынан 

47 
алғанда күмән тудырады;міндеттерді қабылдауға ниеттің болмауы, «бір-бірін 
жақсырақ тану үшін» «байқама» сипатта одақ құру, қарым-қатынастың ашық 
болуына тырысу және серіктесті кедергісіз алмастыру мүмкіндігі.
Азаматтық некенің тағы бір түрі «отбасы-конкубинат» (М. Босанац), ер 
адам ресми некеде бола отырып, басқа әйелмен тұрақты қатарлас одақты 
сақтайды, азаматтық некеде көбіне бір немесе бірнеше бала болады. Осылайша 
екі некелік одақта да құқықтары мен міндеттерін толық орындайды. Оның үстіне 
екі одақтағы әйел бір-бірін жақсы біледі.

жүктеу/скачать 1,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: