Пјнніҫ мақсаты: Стилистика жоәары оқу орындарыныҫ қазақ филологиясында кҙп жылдардан бері пјн ретінде ҙткізіліп келеді
-мыс шылауы арқылы жасалады. Мұны бӛліп шығарған себебіміз оның ерекше экспрессивтік те мағынасы бар. -мыс
жүктеу/скачать 0,63 Mb. Pdf көрінісі
|
Адамбаева Г.М. «Қазақ тілінің стилистикасы» пәні бойынша
| -мыс
шылауы арқылы жасалады. Мұны бӛліп шығарған себебіміз оның ерекше экспрессивтік те мағынасы бар. -мыс шылауы арқылы жасалатын күмәнды сӛйлем айтушының айғақ пікіріне басқа біреудің жӛнсіз күмәнданғандығын білдіреді, мысалы: Қарымсақтың кӛзінен бүршіктеген жас шығыпты-мыс (Б.Майлин). Аш-жалаңаш болмайсың, ӛзің би, ӛзің тӛре боласың, - деп Абдол оны қызықтырыпты-мыс (Б. Майлин). Болымды сӛйлемді болымсыз тұлғалы сӛйлемдермен алмастыру да кездеседі. Ондайда хабарланатын ойдың ерекше экспрессивті мәні болады. Мысалы: Мен ол үйге барамын - Мен ол үйге бармай тұра алмаймын. Мен ол үйге бармасам болмайды. Жаз жайлауға кӛшу керек - Жаз жайлауға кӛшпейінше болмайды. Жаз жайлауға кӛшпей тұра алмайсың. Болымсыз сӛйлем ұғым арасында байланыстың жоқтығын кӛрсетеді. Қазақ тілінде болымсыз сӛйлем жасаудың бірнеше амалы болатындықтан, оларды талғап жұмсай алудың стильдік мәні бар. Мысалы: Ол бүгін келмеді - Ол бүгін 47 келген жоқ. Таудың қары әлі ерімеді - Таудың қары әлі ерігвн жоқ. Аспан ашылмас - Аспан ашылатын емес -Аспанның ашылатын түрі жоқ. Бұлар ӛз ара мәндес болғанмен, стильдік қызметтері бірдей емес: Ол келмеді - жай хабар. Осындағы келмеді сӛзінің болымсыздық мағынасын күшейту үшін, оны келген жоқ деп айтамыз. Сондай-ақ, Аспан ашылмас - әшейін болымсыздық болжам ғана, ал оның орнына - Аспан ашылатын емес, Аспанның ашылатын түрі жоқ десек, болымсыздык, хабарда айтылған ой күшейтіліп жұмсалған болады. Тӛмендегі сӛйлемдердің де сондай мағьшалық айырмашылығы бар. Оларды салыстырып, қайсысының болымсыздық мағынасы босаң не қатаң екенін айырыңыз: Содан бері ол біздің үйге кіргеп жоқ еді (Ғ.Сланов). Содан бері ол біздің үйге кірген емес. Жоқ, әкем ӛртенгенмен, мен ӛртенбеспін (С.Мұқанов). Жоқ, әкем ӛртенгенмен, мен ӛртене қоймаспын. ... Мені ол топырақтан жұла алмас! Туған жеріме деген мӛлдір махаббатымды енді ешкім де сӛндіре алмас! (С.Мұқанов). Мені ол топырақтан жұлып тастай алмайды! Туған жеріме деген мӛлдір махаббатымды енді ешкімде сӛндіре алмақ емес! Болымсыз тұлғалы сӛйлемдерді болымды етіп айтудың стильдік қызметі ерекше. Бүгін барамын. Бүгін бармасам болмайды. Мен енді айтамын. Мен енді айтпай түра алмаймын. Ол қайда болса, сонда жүре береді. - Оның жүрмейтін жері жоқ. Бұл мысалдардың екінші түрлерінің әрқайсысы екі-екіден болымсыздық тұлғада жұмсалған. Математикада минус пен минус плюс болатынындай, болымсыз бен болымсыз тұлға жарыса айтылып, болымды мағына пайда болады. Болымды сӛйлемді осылай болымсыз тұлғалардан құрастырудың стильдік қызметі ерекше. Солар арқылы айтылған болымды хабар әдетте ӛткір тілділіктің, эмоциялы сезімнің нысанасы болып ұғынылады. Сол сияқты кейбір сұраулы сӛйлемді де хабарлы етіп айтуға болады: - Бұл не ғып жүр? Әлде күзеуінің оты тозды ма екен? - Е, тәйір, күзектің шӛбі бітуші ме еді? Тұнып тұр. Құлқын сәріден қыстауға барып, қыстыгүні несін жейді? (М.Әуезов). - Біздің ауылға барасың ғой, қызым? - Бармағанда қайтем? (Ғ.Сланов). Осындай сұраққа сұрақ түрінде берілген жауаптың мағыналары жай хабар болып қалмайды, кісінің ішкі сезімін, лажының жоқтығын, ӛтінішін т. б. модальді мағынаны қоса хабарлайды. Кейбір сұраулы сӛйлемдер кісінің күмәнін, таңдануын, кейігенін, сенімсіздігін қоса білдіреді де, бірқатары болымсыз сӛйлемнің орнына жүмсалады. Дәмеш ӛз жүрегінің соғуын ӛзі түсіне ме екен?-Түсінбейді. - Бір қалған кӛңіл жіби ме? (З. Шашкин) - Жібімейді. - Арық адамның кӛзі ӛткір болады екен-ау?! Мені білмейді деймісің?! (Ғ.Мүсірепов). - Білемін. жүктеу/скачать 0,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|