Дәріс мәтіндері Қазақстан тарихы курсына кіріспе
Қазақстанның оңтҥстігіндегі Орта Азия хандарының саясаты
жүктеу/скачать 1,46 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақстан тарихы Лекция22 (1) (1)
| Қазақстанның оңтҥстігіндегі Орта Азия хандарының саясаты.
1838 жылы 26 мамыр күні Кенесары Қасымов бастаған 5000 кҿтерілісшілер Ақмола бекінісін қоршауға алды. Басықара батыр бастаған 100 сарбаз тар ҿткел арқылы жасалған қақпадан бекiнicке барып кiрдi. Бiрнеше мылтықтан қатар атылған оқ Басығара батырды жҽнс бiрнеше сарбаздарды ҿлтiргенiмен қалың кҿтерiлicшiлер легiн тоқтата алмады. Ақмола бекiнiciн ертеңiнде толық қиратты. 1838 жылы Кенесары Қасымұлы бастаған кҿтерiлiсшілер Орынбор губерниясына қарайтын Торғай ҿзенiне келiп жеттi. Торғай ҿзенiнiң бойында халық кҿтерiлiсiнен бас тартқан сұлтандар мен байлардың ауылдарын шауып, ҿз халқының мүддесiн орыстарға сатқан сұлтандар мен билердi жазалап отырды. Орал қаласынан Ташкентке бет алған орыс сауда керуендерiне кҿтерiлicшiлер шабуыл жасап, Ресей мен Орта Азия хандарының арасындағы сауда байланысын ҽлсіретіп отырды. Кҿтерiлiстi басу мақсатында 1838 жылы патша үкіметі кҿтерiлicшiлерге қарсы ҽскери старшина Лебедев басқарған 900 солдатты Орынбор қаласынан аттандырды. Лебедев ҽскеріне опасыз сұлтандардың жасақтары да ілесті. Лебедев басқарған ҽскер Кенесары қыстауларын басып алып, 50-ден астам адам ҿлтiрiлiп, 14 адам тұтқынға алынды. Осы жағдайдан кейiн де патша үкіметіне қарсы күреске Кенесары бүкiл қазақ даласын тартудан бастады. Қазақстанның oңтүстігінен жасақ жинау мақсатымен Кенесары сарбаздары оңтүстікке бет алды. Алайда Қоқан ханы Кенесары басқарған кҿтерiлicшiлермен сырттай тату кҿрінгенімен, бүкiл қазақтың бас қосып бiрiгуінен қауiптендi. Кенесары бастаған кҿтерiлicшiлер ҿз күштерiн толықтыра отырып, 1841 жылы Қоқан хандығына қарсы күресте 4 мың сарбазды басқарған Кенесары Бұхар хандығының одақтасы ретiнде соғыс жүргiздi. Кҿп ұзамай Кенесары сарбаздары Созақ пен Ташкент қаласын қоршауға алды. 12 күнге созылған шайқастан кейін Созақ қаласы алынып, қиратылды. Осыдан кейiн Кенесары, Наурызбай басқарған қазақ сарбаздары Сауран бекiнiciн басып алды. 1843 жылы Батыс Сiбiр губернаторының қол астына қарайтын жерлерге Кенесары сарбаздары шабуылды ҿрістете түcтi. Ресейге бағынышты Алтайбай сұлтан Кубеков басқарған аға сұлтан Қоңырқұлжа Құдаймендiұлы басқарған жаппас, алшын рулары бiрнеше рет кҿтерiлicшiлер шабуылына ұшырады. (163) Орынбор генерал- губернаторы Обручев Кенесары кҿтерiлicшiлерiн талқандау үшiн 300 адамдық ҽскерге ҽскери старшина Лебедевтi басшылыққа сайлап, кҿтерiлicшiлерге қарсы аттандырды. Ырғыз ҿзенiнiң бойында кезiккен кҿтерiлicшiлермен негiзгi шайқасы ҽскери старшина Лебедевке жеңic ҽкелмеді. Лебедев генерал-губернатор Обручевтен жедел кҿмек сұрады. Генерал-губернатор Обручев Кенесары кҿтерiлiciн талқандау үшiн патша үкіметінен 14 мың сом ақша сұрады, оның үcтiне тағы 3 мың сом сұрады. Ол ақшаны кім Кенесарының басын алып келсе, соған тарту етпек болды. Осы кезде Кенесарының ҽскерінің негiзi Бағаналы руынан, Арғын руынан, Табын руынан, Тама руынан, Байбақты, Шектi, Шҿмекей руларынан тұрған едi. Кенесары ҽскерінің негiзгi саны 5 мыңнан асып кетті. 27 шiлдеде 1843 жылы орыс патшасы Николай 1 Кенесары кҿтерiлiciн басу жҿнiнде керекті ақша мҽселесін шеше отырып, 5000 адамы бар Орынбор казак-орыстарымен сұлтандар Жантҿрин, Айшуақов басқарған ҽскерлер Кенесары кҿтерiлiciн басуға бет алды. 1 жҽне 7 қыркүйекте 1843 жылы Кенесары басқарған кҿтерiлicшiлер орыс ҽскерімен кездесiп, ipi шайқастар болып ҿттi. Eкі жақтан да адам шығындары кҿп болғанымен, патша ҽскерлерi Кенесары басқарған кҿтерiлicшiлердi жеңе алмады. 1841 жылдан бастап бүкiл қазақ даласына хан болып сайланған Кенесарының беделi халық арасында жоғарылай түсті. 1841-1845 жылдары кҿтерiлicшiлердiң қозғалысы қазақ даласының негiзгi аудандарын толық қамти бастады. Бұған мысал Сырдария, Жетicу елдi мекендерiмен орталық, батыс жҽне оңтүстік Қазақстан елдi мекендерi кҿтерiлicшiлер жағына шықты. Тiптi кҿтерiлicке қарсы болып жүрген Жаппас руымен Назар бҿлімшесiнiң қазақтары да кҿтерiлiсшiлер жағына шықты. Жаппас руымен қосқанда осы жылдары Кенесары сарбаздарының саны 20 мың адамға жеттi. Сарбаздардың арасында үлкен ҽскери тҽртiп қалыптасты. Кенесары ордасында қарсыластарының жҽй-күйiмен ҽскерлерiнiң ic қимылын Кенесарыға үнемі жеткiзiп тұратын арнайы 6арлаушылар тобы да болған. Тiптi Орынбор генерал- губернаторы Перовскийдiң жҽне Орынбор шекаралық комиссиясының тҿрағасы Генстiң маңайында Кенесары 6арлаушылары болды. Ол жүктеу/скачать 1,46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|