Дәріс мәтіндері Қазақстан тарихы курсына кіріспе
жүктеу/скачать 1,46 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақстан тарихы Лекция22 (1) (1)
|
Сейтен батырдың қызы Алтыншаш басқарған топ едi. Орыс тҽрбиесін кҿрген Алтыншаш орыс тілін, француз тiлдерiн ҿте жетiк білетін. 1844 жылы Кенесары кҿтерiлicшiлерi патша ҽскepлерімен жҽне патшаға сатылған сұлтандардың жасақтарымен кезiгiп соғысқан кезде, осы шайқаста кҿтерiлiсшiлердiң қарсыластарының арасынан 44 сұлтан ҿлтiрiлiп, Кенесары ҽскepi жеңicке жеттi. 1844 жылы генерал Обручев Кенесары басқарған халық қозғалысы туралы патша үкiмeтiнe мазасыздана хабарлаумен болды. Кенесары 6aсқapған халық кҿтерiлiciнiң ic-қимылын басқа мемлекеттер де бағалай бастады. Мысалы Бұхар ҽмірі Кенесарыны сыйлап 60 мылтық, 16 зеңбiректi оғымен сыйлады. Ал Хиуа ханы Кенесары сарбаздарына 15 арғымақ 2 алтын ертоқым, 2 зеңбiрек, oқ-дҽрі кҿтерген бiрнеше түйелердi жiбердi. 1845 жылы патша үкіметі Торғай даласында жҽне Ырғыз елдi мекенiнде eкi қорған қамал салды. Бұл салынған қамалдар арқылы Кенесарыға қарсы күрес патша тарапынан ҿрiстей түсті. Торғай даласында ендi epкін қимылдай алмайтынына кҿзi жеткен кҿтерiлicшiлср Ұлы жүздiң жерiне ҿттi. Ұлы жүздiң халқы Kенесарының кҿтерiлiсшiлерiнен қолдарынан келгенін аямады. 1845 жылдың күзiнде кҿтерiлісшi сарбаздар Қоқан хандығына қарсы шабуылдарын ҿpicтетті. Сҿйтiп, кҿп ұзамай Кенесары сарбаздары Жаңақорған, Жүлек, Созақ қамалдарын басып алды. Кенесарының негiзгi күшi Ақмешiт бекiнiciн қоршап алғанымен ҽскер арасында аурудың тарай 6астауына байланысты бұл бекiнicтi ала алмады. Сондай-ақ Қоқан жҽне Бұхар хандықтарының басшыларының Кенесарыға қарсы бiрiгiп қимыл жасау туралы келiciмдерiн ecтiген кҿтерiлic басшысы Кенесары ҿз ҽскерлерiн Балқаш жҽне Іле бойына шегiндiрiп ҽкетті. Осы сҽтте патша үкіметі генерал- майор Вишневский басқарған арнаулы ҽскердi кҿтерiлicшiлердi құрту мақсатында Балқаш бойына аттандырды. Жолшыбай Кенесары кҿтерiлiсшiлерiне қарсы Қарқаралы округiнiң аға сұлтаны Кұнанбай Ҿскенбаев, Аякҿз округінің аға сұлтаны Барақ Солтанбаев басқарған қазақ жасақтары Вишневскийдiң ҽскеріне келiп қосылды. Вишневский қазақ сұлтандарымен бipiгe отырып Кенесары ҽҽкерлерiн қоршап, артынан толық құртуды жоспарлады. Қоршауға толық алына қоймаған Кенесары ҽскерлерi жау шебiн бұзып ҿтiп, Алатау бҿктеріне шегiнiп кеттi. Патша ҽскерiмен жҽне патшаға сатылған аға сұлтандардың опасыздықтарын жеңе алмайтындығына кҿзi жеткен Кенесары патша үкіметіне қарсы күресте қырғыз халқының кҿмегіне сүйенбекшi болды. Патша отаршыларына қарсы күресте қазақ халқымен бiрiгiп күресу үшiн келiсiмге келген қырғыздар, қырғыз манаптары Орман мен Жантайдың үгiттеуiне байланысты қазақтармен бiрге патша үкіметіне қарсы күрестен бас тартты. Патша үкіметінің жергiлiктi басқарушылары Кенесары ҽскерінің Алатау бҿктеріне шегiнуiн қырғыздарға былай деп түсiндiрдi: Кенесары ҽскерлері, қырғыз елi патша үкіметіне қарсы бiрiгiп соғысудан бас тартса қырғыз бен қазақтың шекараларының жерлерi арқылы Қытай елiне ҿтедi деген ойдан туған едi. Кенесары ҽскерлерiн талқандауға Қоқан ҽскерлерi де жетiп үлгердi. Кенесары ҽскерлерi Орта жүзге шегiнген жағдайда немесе Ұлы жүзге Кенесары кҿтерiлicшiлерiне кҿмекті бергiзбеу мақсатында патша үкіметі Абакумов жҽне Нюханов басқарған екi отрядын жiбердi. Сҿйтiп Кенесары сарбаздары толық қоршауда қалды. Қоршауда қалған кҿтерiлicшiлер басшысы Кенесарыға бауыры Наурызбай: егер Кенесары Наурызбайға жүз жiгiт берсе, қоршауды бұза алатындығын мҽлiмдедi. Кенесары қоршауды бұзып шықса, аты жүйрiк кейбiреулерi ғана қашып құтылатындығын, қалған сарбаздарының толық қырылатындығын ескере келiп, Наурызбайдың ұсынысын қабылдамады. Кейбiр сұлтандар Кенесары қосын тастап шығып, жау қолына барып қосылып, сатқындық етек алды. Кейiн Кенесары ҽскерлері тҿрт күн қоршауда қалады. Ағыбай мен Наурызбай ҿз адамдарымен қоршауды бұзып шығады. Кенесарыны Наурызбай құтқарам деп келгенде ол да қолға түседi. Кҿтерiлiстің жеңiлу себебi: бiрiншiден бiрлiк болмады. Екiншiден Қазақстан экономикасы дамуы Ресейден тҿмен болды. Осы уақытқа дейiн тарихшылар Кенесары бастаған кҿтерiлiске «реакциялық кҿтерiлic» деп баға берген. Ол дұрыс емес, Е. Бекмаханов жазғандай бұл нағыз ұлт- азаттық кҿтерiлic болып табылады. жүктеу/скачать 1,46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|