Heri3ri  объектьлер болып саналады. НегЬзгЬ  шоттардыц

1
1
4
10
-сызба
К
д
р
ж
ы
л
ы
к
н
эт
и
ж
е 
ec
e6
i

Инвентарльщ немесе материалдьщ-кундыльщ шоттар
накты 6ip м атериалды к нысаны бар ш аруаш ы льщ
куралдарыньщ болуы жене олардьщ козвалысын бейне- 
л е у уш ш колданы лады . Оларга "H e ri3 ri к ур а лд а р ", 
"Материалдар", "Тауарлар" жонет.б. шоттар жатады.
Инвентарльщ шоттардьщ курылуы мынадай белплер- 
мен сипатталады:
1) барльщ инвентарльщ шоттар активтш болып табы- 
лады;
2) дебет бойынша - жазбалар олардьщ кебеюш, ал 
кредит! бойынша жазбалар есепке алынатын ^уралдар- 
дын, азаюын бЪдоредк
3) калдыгы куралдардын; болуын керсететш дебеттж 
болып кана табылады;
4) талдау шоттарында инвентарльщ шоттардагы жаз­
балар тек акшалай турде, сонымен катар заттай турде 
жургтзшедь
Сызба туршде бул шотты бы л ай корсету ге болады: 
Инвентарльщ шоттар сызбасы
Дебет 
Кредит
Б а с т ш щ ы ца лды к, 
-
м а те р и ал д ы к
к у р а л д а р д ы н б а р б о л у ы
А й н а л ь т
-
о с ы к у р а л д а р д ы н T y cy i
а й н а л ы м
-
материалдык (шыгыс)
(K ip ic) -
к у р а л д а р д ы н ш ы т у ы -
(+ ) ар ту ы
(-) кему!
С о ц г ы ца лды к,
-
ecerrri кезецшн 
ая г ы н а м а т е р и а л д ы к к у р а л д а р д ы н
б а р б о л у ы
Ак ш алай шоттар акшалай каражаттьщ болуы мен 
козгалысын керсетедь
Акшалай шоттарга "Кассадагы а к т а ", "Есеп айырысу 
шотындагы а к т а ", "Валютальщ шоттагыакша", "Баска 
да арнайы шоттар даты а к т а " шоттары жатады.
115

Акшалай шоттардын, курылуы инвентарльщ шоттар- 
дыц курылуымен 6ipre келесщей белплер1мен сипатта- 
лады:
1) барльщ акшалай шоттар активтш;
2) дебет бойынша ж азбалар олардын, кебею ш , ал 
кредит! бойынша ж азбалар есепке алы наты н акша 
каражаттарыньщ азаюын б1лд1ред1;
3) цалдыгы акшалай каражаттын, болуын керсететш 
дебеттш болып кана табылады;
4) талдау шоттарында акшалай шоттардагы жазбалар 
тек акшалай турде жург1з1лед1.
Сызба туршде бул шотты бы л ай керсетуге бол ад ы:
Акш алай шоттар сызбасы
Дебет
Кредит
Б а с т ш щ ы к р л д ь щ -
акшалай 
каражатгьщ болуы
А й н а л ы м
- акшалан (nipic)
а й н а л ы м -
акшалай (шытыс)
каражаттын 
T y c y i
каражаттын шыгуы
(+)артуы
(-) кему1
С о ц г ы крлды к, -
eceiui кезецнщ 
аягына акшалай каражаттын болуы
Есеп айырысу шоттары кесшорыннын, баска кэсш- 
орындармен жэне тулгалармен болатын шаруашылык;- 
кукьщ тьщ езара есеп айырысу карым-катынастарын 
есепке алуга жэне бакылауга арналган. Б ул топка тар 
магынадагы есеп айырысу шоттары гана емес (дебитор- 
лар, кредиторлар), сонымен катар кесшорынныц баска 
кэсшорындарга карыздары немесе баска кэсшорындар- 
дыц осы кесшорынга елеуметтж сипаттагы карыздары, 
мысалы, мшдеттемелер, бюджетке телемдер бойынша 
эрекеттер1 есепке алынады, т.б.
Есеп айырысу шоттары активтпс жэне пассивтш болып 
белш едь
116

А к т и в т ж есеп ай ы р ы су ш оттар ы д еб и тор льщ
карызды есепке алуга арналган мысалы, "Ж умы сш ылар 
мен баска да тулгалар карызы".
Осы шоттардьщ курылуы мынадай белг1лер1мен сипат- 
талады:
1) активтщ есеп айырысу шоттарынын, дебет! бойын- 
ша ж азбалар бастапцы к у р ы л у ы н ж ене к елеш ек
дебиторльщ карыздыц кебеюш , ал кредит! бойынша 
оньщ азаюын б1лд1ред1;
2) калдьщ етелмеген дебиторльщ карыздыц бар екен- 
дшш бйццретан тек дебеттш шот кана бол ад ы.
Сызба туршде бул шотты был ай корсету ге болады:
Активтж есеп айырысу шотыныц сызбасы
Дебет
Кредит
Б а с т т щ ы н^алдык,
- дсбиторлык
карыздыц болуы
Л и п а л ы м -
дсбиторлык карыздыц
а й п а л ы м
- дебиторлык
кобекл (+)
карыздыц азаюы (-)
С о ц г ы ц а л д ъ щ
- eccnTi ксзсншц
аягына дсбиторлык карыздыц болуы
Пассивтж есеп айырысу шоттары кредиторльщ ца- 
рызды есепке алуга арналган. Оларга "Бюджетпен есеп 
а й ы р ы су” , "Ж а б д ьщ та уш ы ла р мен м ерд ж ер лер ге 
кредиторльщ берешек", "Ж умы сш ылармен телеманы 
бойынша есеп айырысу" сияцты шоттар жатады.
Осы шоттардьщ курылуы мынадай белплер1мен сипат- 
талады:
1) пассивен есеп айырысу шоттарыньщ кредит! бой­
ынша жазбалар бастапцы цурылуын жэне келешек кре- 
диторльщ карыздыц кобею!н, ал дебет! бойынша оньщ 
азаюын (етелу!н) б!лд!ред!;
2) калдьщ етелмеген кредиторльщ карыздыц болуын 
быдаретан тек кредитт!к шот кана болады.
Сызба туршде бул шотты бы лай корсету ге болады:
117

Пассивтж есеп айырысу шотыныц сызбасы
Дебет
Кредит
Б а ст а гщ ы ц а л д ы ц -
кредиторлык 
карызлыц болуы
А й н а л ы м
- кредиторлык карыздын 
азаюы (-)
а й н а л ы м -
кредиторлык 
карыздын Ko6eioi (+)
С о ц г ы цалды к,
-
ccenTi ксзеннш 
аягына кредиторлык карыздын 
болуы
К а п и та л 
ш оттары
к есш оры н н ы ц
м ен п п к т! 
капиталын есептеуге арналган. Оларга "Ж а р гы лы ц
капитал", "Резервтш капитал" жене т.б. шоттары т р е д ь
Капитал шоттарыныц цурылуыныц ерекше белплер1 
болып мыналар табылады:
1) капитал шоттарыныц барлыгы пассивтш;
2) кредит! бойынша жазбалар капиталдыц цурылуы 
мен келешекте артуын, ал дебет! бойынша жазбалар 
олардыц азаюын б!лд!ред!;
3) цалды гы капиталды ц б о луы н б !л д !р е т !н тек 
кредиток шот цана болады.
Сызба туршде бул шотты бы лай керсетуге болады:
Капитал шоттарыныц сызбасы
Дебет
Кредит
Б а с т а г щ ы к р л д ъ щ -
капиталдын 
болуы
А й н а л ы м
- капиталдын
А й н а л ы м -
капиталдын 
кебски (+)
азаюы (-)
С о ц г ы ца л ды к , -
ecerrri кезецнщ 
аягына капиталдын болуы
118

Реттеупн шоттарды Herieri шоттарга косымша ретшде 
ашады жене олар дербес 6ip шоттар болып саналмайды. 
Олар Heri3ri шоттарда есепке алынатын объект1лерд1 
багалау уыин арналган. Сондыктан реттеунп шоттар 
е зш щ калдыгыныц сомасына Herieri шоттардьщ кал- 
дыгын азайтады немесе кебейтедЬ
Pemmeyuii шоттар
былай белшедк
1. Контрарлык;
2. ^осымша.
Контрарлыц шоттар езш щ калдыгы сомасына Herieri 
шоттарда куралдардыц калдыгын кемггедь Осыган бай- 
ланы сты олар: контрактивт1к ж ене контрпассивтш
шоттар болып белш едь
Контрактивтш шоттар Heri3ri активтш шоттар кал­
дыгын талдауга арналган. Оган Heri3ri жене реттеунп 
шоттар катысады. H erieri шот активт1 шот, ал реттеунп 
шот пассивт1 (карсы туратын немесе контрактивтш) шот 
ретшде катысады. Контрактивтш шот езш щ калдыгы 
сомасына н е п зп активт1 шоттыц калдыгын азайтады, 
мысалы, "H eri3 ri куралдар" шотына "H e ri3 ri к ур а л­
дардыц тозуы", "Материалдыц емес активтер" шотына 
"Материалдыц емес активтердщ амортизациясы" шот- 
тары.
Осылайша бухгалтерлш есепте 

жүктеу/скачать 9,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: