Қазақ ӘдебиеТІ
Зерделіой 25 «Дала,сеніңұлыңмын»поэмасы
жүктеу/скачать 2,89 Mb. Pdf көрінісі
|
811-002-002к-20 КазЛитра 11 каз УЧЕБНИК ЕМН
| Зерделіой
25 «Дала,сеніңұлыңмын»поэмасы Өтіп ба ра жат қан уа қыт ке ру ені Жа рас қан дай ерек тала нт тың ұлт тық ру ха ния ты мыз да ғы өз ге ше ор нын одан әрі өр кеш тен ді ре тү се рі сөз сіз. Әбіш Ке кіл ба ев «Да ла, се нің ұлың мын» – Жа рас қан Әб ді ра шев тің 1975 жы лы «Жа лын» бас па сы нан жа рық көр ген жыр жи на ғы ның және поэмасының атауы. Поэма «Ту ған да ла… Сен сің би ік тұ ғы рым!.. Сен сің ме нің абы рой ым, мақ та ным!..» де ген ас қақ па фос пен бас та лып, қа зақ да ла сы ның поэти ка лық порт ре тін жа- сай ды. Шы ғар ма да ғы ли ри ка лық қа һар ман – ав тор дың өзі. «Да ла» – поэти ка лық об раз әрі сим вол дық бей не. Мұ ның ас та рын да бү кіл қа зақ да ла сы, осы кең бай тақ өл ке ні сө зі мен де, ісі мен де сақ тап қал ған ата-ба- ба ла ры мыз дың қа си ет ті ру хы де ген ұғым бар. «Да ла» де ген сөз ге ав тор «Мен – қа зақ пын» де ген ой ды сый ғы зып, ата-ба ба та ри хы нан сыр төк кі сі кел ген. Ел ба сы Н.Ә.На зар ба ев: «Ұлы да ла» ұғы мы – бая ғы дан бар ұғым. «Деш ті Қып шақ» де ген сөз – «қып шақ тың да ла сы» де ген сөз. «Ұлы да ла» ұғы мы на Ал тай дан Қа ра те ңіз ге дей ін гі да ла кі ре тін бол ған. Оның не гіз гі ау ма ғы – біз дің қа зақ тың же рі… Біз де де сон дай ұғым мен те ңес ті ре тін бол сақ, біз ге «Ұлы да ла елі міз» деп айт қым ке ле ді. «Ұлы да ла» мен «Көк ас пан» деп те ай ту ға бо лар еді. Кең да ла – біз дің же рі міз. Осы жер де біз тұ рып жа тыр мыз, өсіп жа тыр мыз, өр- кен деп жа тыр мыз, ұр пақ асы рап жа тыр мыз. Осы жер де мем ле ке ті міз ді құ рып, оның ша ңы ра ғын би ік қы лып, көк ту дың ас ты на жи на лып жа тыр мыз. Біз дің бай ра ғы мыз дың өзін де көк ас пан, жар қыр аған күн бей не лен ген… Ол ха лық тық атау бо луы ке рек», – де ген болатын. Туған дала Поэма үзіндісін тыңдап, көркемдік ерекшелігіне ба ғабер. CD02 26 Осы дан жар ты ға сыр бұ рын Жа рас қан ақын «Мен ұлы да ла пер зен тімін» де ген сөз ді бы лай си пат таған: Бір ге жы лап, бір ге кү ліп ұлы ел мен, кең тө сің де мәң гі-ба қи жү рер ме ем! Ол да – жал ғыз, сен де – жал ғыз, бі рақ та, оны – сен деп, се ні – ол деп бі лем мен! – деп, ли ри ка лық кей іп кер ді да ла мен егіз етіп бей не лей ді. Ақын поэмасы жа зыл ған уа қыт қа на зар ау дар сақ, Ке ңес өкі ме ті нің әлі ір ге сі сө гіл ме ген өз кү шін де тұр ған уа қы ты мен тұс па-тұс ке ле ді. Сон дық тан «Бол ған жоқ пын Аман гел ді сар ба зы, бол ған жоқ пын Ұлы Ок тяб рь сол да ты!..», «Ті гер ме едім бай ра ғың ды Бер лин ге – бол ған жоқ пын қан май дан да ке ше гі, бол ған жоқ пын Қош қар ба ев пен бір ге!» де ген поэма жол да ры нан ақын өкі ні шін аң ға ра мыз. Бұл жер де ақын өкі ні ші – мен де та рих та аты қал ған қай рат кер- лердей ха лық қа мы үшін елі ме ерен пай дам ды ти гі зер едім де ген ар ман-ті лек. Кеңес заманында таптық ұстанымға сүйенген зерттеу шілер кеңістік пен уақытты тек тарихи уақыттың ішінде ғана қарастырып келді. Алайда қазір уақыт пен кеңістік мәселесі көркем шығармада да (хронотоп) зерттелуде. Ке ңес өкі ме ті тұ сын да ғы сая си аху ал ға бай ла ныс ты Үш жүз дің ба сын қос- қан Абы лай хан за ма нын, одан бер гі ке зең де гі тәу ел сіз дік жо лын да «ха лық жауы» ата нып, мез гіл сіз мерт бол ған Алаш арыс та рын жыр ға қо са ал ма са да, ақын үні ас қақ, ой тап қыр лы ғы ай қын: Ту ған да ла, мен сіз талай қа мал дар алы нып ты!.. Се нің арың – ма ған да ар. Ке шір ме ні, Кеш ке ліп пін өмір ге! Кеш ту ып пын! Кеш қа лып пын! Не амал бар? – дей ді. Де ген мен ол әл-Фа ра би си яқ ты ғы лым-бі лім іздеп қиырға кет пей-ақ, Ма хам бет, Аман гел ді си яқ ты қо лы на най за ұс тап, жау ға шап пай-ақ, Ра қым жан Қош қар ба ев си яқ ты Рейхс тагқа ту тік пей-ақ, өзі нің па ра сат ты поэ зия сы мен-ақ елі не адал қыз мет ете біл ді. Сол се беп ті ақын: Са ған уа қыт сәл қи ын дық жол да са – қа ға бе ріс қал мас пын мен, ен ді аса!.. Бі рақ ме ні ке шір ме сен, өмір де өлең қы лар өз ер лі гім бол ма са!.. – дей ді, яғни уақыт пен кеңістік белгілері тығыз бірлікте көрініс табады. 27 Жа рас қан Әб ді ра шев тің: Аға тү гіл, тың да май ба ла да ақыр, Ор на ған дай ба сы на за ма на қыр. Бү гі ні нен бе зін ген қай ран ақын, Бо ла шақ қа адым дап ба ра жа тыр – де ген поэма жол да рын эпиг раф етіп алып, «Ақын ке тіп ба ра ды…» де ген ма қа ла жаз ған ға лым Ба қыт жан Май танов: «Ту ған жер, хал қы мен ана ті лі не де ген шы найы, мөл дір кө ңіл ді ақын «Да ла, се нің ұлың мын» ат ты ар найы кі та бын да ойы, сы ры өзек тес жыр лар ар қы лы сар қыл май өр нек те ді. Мұн да сол дәу ір дің әсе рі де жоқ емес. Бі рақ Ж.Әб ді ра шев уа қыт тың жұ қал таң тала бын кү мән сіз талант жү рек ала уы мен же ке өмі рін де гі ма ғы на лы күй ге бұ ра бі ле ді» деп жаз- ға нын дай, Жа рас қан Әб ді ра шев – «Ұлы да ла ның» сан та рау та ри хын те рең тү сі ніп, оның ал дын да ғы пер зент тік па ры зын үл кен жау ап кер ші лік пен се зі не біл ген ас қақ үн ді ақын. Ойталқы 1. Поэма атауы қан дай идея дан ту ын да ған? Оның атау ын бас қа ша қа лай өз гер тер едің? «Да ла» сөзінің синонимдері қандай? 2. Ақын елдің әр кездегі тарихын қалай баяндаған? 3. Жерімізді «Ұлы да ла» мен «Көк ас пан» деп атауға келісесің бе? Пікі- ріңді дәлелде. 4. Авторлық идеяның өмір шындығымен байланысын анықтай отырып, кестені толтыр. жүктеу/скачать 2,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|