Күн радиациясының климатқа əсері

16 
миллион жыл ішінде планетаның бетіне түсетін күн сəулесінің мөлшерінің 
тұрақты ауытқуы мұз басу кезеңін тудырды, оларды қысқа, жылы тоғай 
аралықтары кесіп тастады. Миланковичтің гипотезасы бойынша Жердің жарты 
шарында оның қозғалысының өзгеруі нəтижесінде күн сəулесі аз немесе көп түсуі 
мүмкін, ол ғаламдық температурада көрінеді. Миллиондаған жылдар ішінде 
көптеген климаттық циклдар өзгерді. Соңғы мұз дəуірінің соңында Еуропа мен 
Солтүстік Американың солтүстігін 100 мың жыл бойы бекітіп келген мұз 
жамылғысы азая бастады жəне 6 мың жыл бұрын жоғалып кетті. Көптеген 
ғалымдар өркениеттің дамуы негізінен мұз дəуірі арасындағы жылы аралыққа 
сəйкес келеді деп санайды.
Жер бетіне түсетін күн радиациясы климаттың қалыптасуының негізгі 
энергетикалық базасы болып табылады. Ол жер бетіне жылудың негізгі ағынын 
анықтайды. Атмосфера күн радиациясын да, жердің өзіндік радиациясын да 
жұтып, қызады. Қызған атмосфера өздігінен сəулеленеді. Жер беті сияқты, ол 
көзге көрінбейтін ұзын толқындар диапазонында инфрақызыл сəуле шығарады. 
Атмосфералық сəулеленудің едəуір бөлігі (шамамен 70%) жер бетіне келеді, ол 
оны толығымен дерлік сіңіреді (95-99%). Бұл сəулелену «қарсы сəулелену» деп 
аталады, өйткені ол жер бетінің өзіндік сəулеленуіне бағытталады. 
Атмосферадағы жердегі радиацияны сіңіріп, жақындаған сəулені жіберетін негізгі 
зат - су буы. Атмосферада су буынан басқа көмірқышқыл газы (CO2) жəне толқын 
ұзындығы 7-15 мкм аралығында энергияны сіңіретін басқа газдар бар, яғни. мұнда 
жердегі сəулеленудің энергиясы максимумға жақын. Атмосферадағы СО2 
концентрациясының салыстырмалы түрде аз өзгеруі жер бетінің температурасына 
əсер етуі мүмкін. Жылыжайларда жүретін процестерге ұқсас, қорғаныш пленка 
арқылы енетін радиация жерді қыздырғанда, радиациясы пленка арқылы 
кешіктіріліп, қосымша қыздыруды қамтамасыз етеді, бұл жер бетінің 
атмосферамен өзара əрекеттесу процесі «парниктік эффект» деп аталады. 
Парниктік эффект құбылысы тіршіліктің пайда болуы мен дамуы мүмкін болатын 
жер бетіндегі температураны ұстап тұруға мүмкіндік береді. Егер парниктік 
эффект болмаса, жер шарының беткі температурасы қазіргіден едəуір төмен болар 
еді.[11]
Сыртқы факторлардың əлемдік ауа температурасына əсері модельдеу 
негізінде зерттеледі. Осы бағыттағы жұмыстардың көпшілігі соңғы 50 жыл ішінде 
парниктік газдар шығарындыларының жоғарылауына байланысты жылынудың 
болжамды қарқындары мен шамалары байқалған жылыну жылдамдығымен жəне 
шамаларымен салыстыруға болатындығын немесе олардан асып түскенін 
көрсетеді. 
Атмосферадағы 
парниктік 
газдар 
мен 
аэрозольдердің 
концентрациясының өзгеруі, күн радиациясының өзгеруі жəне жер бетінің 
қасиеттері климаттық жүйенің энергетикалық балансын өзгертеді. Бұл өзгерістер 
адам мен табиғи факторлардың əсерінен жаһандық климатқа қыздыру немесе 
салқындату əсерін қалай тигізетінін салыстыру үшін қолданылатын «радиациялық 
мəжбүрлеу» терминімен көрінеді.

17 
Ресей аумағында қыста жалпы күн радиациясы Қиыр Шығыстың 
оңтүстігінде, Забайкальаның оңтүстігінде жəне Кискавказияда ең жоғары 
мəндерге жетеді. Қаңтарда Приморьенің шеткі оңтүстігі 200 МДж / м2-ден асады, 
қалған аудандар 150 МДж / км2-ден асады. Солтүстікке қарай радиацияның жалпы 
мөлшері Күннің төменгі орналасуына жəне тəулік ұзақтығының азаюына 
байланысты тез азаяды. K 60 ° N ол қазірдің өзінде 3-4 есе азаяды. Арктикалық 
шеңбердің солтүстігінде полярлық түн орнатылған, оның ұзақтығы 70 ° Н. 53 күн. 
Қыста радиациялық баланс бүкіл ел бойынша теріс.
Бұл жағдайда жер бетінің қатты салқындауы жəне Солтүстік Моңғолия, 
Алтайдың оңтүстік-шығысы, Тува жəне Байкал аймағының оңтүстігінде 
орналасқан азиялық максимумның қалыптасуы жүреді. Антициклон центріндегі 
қысым 1040 гПа (мбар) асады. Екі максимум азиялық максимумнан: 
солтүстікшығыста, қысымы 1030 гПа-дан жоғары екінші Оймякон орталығы 
қалыптасады, ал батыста Азор максимумымен, Воейков осімен жалғасады. Ол 
Қазақ тауы арқылы Орал - Саратов - Харьков - Кишинев жəне одан əрі 
Францияның оңтүстік жағалауына дейін созылып жатыр. Ресейдің батыс 
аймақтарында Воейков осі шегінде қысым 1021 гПа-ға дейін төмендейді, бірақ 
осьтің солтүстігі мен оңтүстігінде орналасқан аумақтарға қарағанда жоғары 
болып қалады.
Воейков осі климаттың бөлінуінде маңызды рөл атқарады. Одан оңтүстікке 
қарай (Ресейде бұл Шығыс Еуропа жазығы мен Кискавказияның оңтүстігі) шығыс 
жəне солтүстік-шығыстық жел соғып, азиялық максимумнан қоңыржай 
ендіктердің құрғақ жəне суық континенттік ауасын алып жүреді. Воейков осінің 
солтүстігінде оңтүстік-батыс жəне батыс желдері соғады. Шығыс Еуропа 
жазығының солтүстік бөлігі мен Батыс Сібірдің солтүстік-батыс бөлігіндегі батыс 
көлігінің рөлі Исландия минимумымен күшейеді, оның науасы Қара теңізге дейін 
жетеді (Варангер Фьорд аймағында қысым 1007,5 гПа құрайды). Бұл аудандарға 
батыс көлігімен салыстырмалы түрде жылы жəне ылғалды атлантикалық ауа жиі 
енеді. Сібірдің қалған бөлігінде континентальды ауаны азиялық максимумнан 
өткізетін оңтүстік құрамдас желдер басым. Күріш. 3 көрсеткендей, Солтүстік-
Шығыс территориясының үстінде депрессиялық рельеф жағдайында жəне қыста 
минималды күн радиациясы өте суық жəне құрғақ континентальды арктикалық 
ауа қалыптасады. Жоғары қысымның солтүстікшығыс сілкінісінен Солтүстік 
Мұзды жəне Тынық мұхиттарына қарай асығады.

18 

жүктеу/скачать 306,31 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: