Оқулық «Білім беруді дамытудың федералдық институты»

125 
Өзек саңылауларына (8.2-сурет) əдетте жекелеген бөлімдерден 
тұратын зəкір орамасын салады. Коллектордан тоқты алып тастау 
үшін қылшық ұстағыштарға қылшықтар орнатылады. Қылшақты 
коллекторға серіппе басады. Қылшақтан тоқ арнайы икемді кабель 
арқылы бұрылады. Қылшақ ұстағыштарды қылшақты траверсаға 
кигізеді, олар электрлік оқшауланады. Машинаның полюстеріне 
қатысты қылшықтардың орнын өзгерту арқылы бұруға болатындай 
етіп траверсаны зəкірмен бір оське бекітеді. 
Тұрақты тоқ электр машиналарының тəн сипаты коллектор 
болып табылады - оқшауланған сынғыш мыс пластиналарынан 
құрастырылған қуыс цилиндр. Коллектордың пластиналары да 
машина білігінен оқшауланады. Олар зəкір ойықтарында
орналасқан 
орама 
тармақтары 
арқылы 
өткізгіштермен 
жалғастырады. Айналмалы орама қылшақ пен коллектор 
арасындағы жылжымалы контактор арқылы сыртқы тізбекке 
қосылады. 
8.3.
 
ТҰРАҚТЫ ТОҚ 
МАШИНАСЫНЫҢ ЖҰМЫС ІСТЕУ ПРИНЦИПІ 
 
Кез келген электр машинасының (генератор немесе қозғалтқыш 
немесе айнымалы тоқ қозғалтқышы) жұмысы екі қарама-қарсы 
айналатын сəттердің өзара əрекеттесуімен сипатталады, олардың біреуі 
механикалық, 
екіншісі 
электр 
күштері 
арқылы 
жасалады. 
Қозғалтқыштың жəне генератордың жұмыс істеуіне қосымша желілік 
кернеу мен арматуралық орамаларда пайда болатын ЭҚК өзара 
əрекеттесуімен сипатталады. 
Машина негізгі қозғалтқышпен (турбиналы немесе ішкі жану 
қозғалтқышымен) айналдырылса, генераторлық режимде жұмыс 
істейді, магнит өрісі қозғалады. Осы айналудың нəтижесінде зəкір 
орамдарының бұрылыстарына енетін магнит ағыны өзгереді. Зəкір 
тізбегі қабылдағышқа қылшақтар арқылы қосылады. Осындай 
жағдайларда, зəкірдің орамасындағы ЭҚК, зəкір мен қабылдағышта тоқ 
береді. 
Негізгі магнит өрісі бар зəкір тоқтарының өзара əрекеттесуі машина 
білігіне тежеуіш моментін жасайды, ол бастапқы қозғалтқыш арқылы 
өтіп кетеді. Генератор механикалық энергияны электр энергиясына 
айналдырады. 
Қозғалыс режимінде, зəкір тізбектері жəне машинаның қозғалысы 
қуат көзіне қосылады. Зəкір тоғының магнит өрісімен өзара əрекеттесуі 
айналдыру моментін түзеді, оның əрекетімен айналмалы зəкір 
машинаның білігіне жүктеу моментінен асып түседі. 

126 
Қозғалтқыш 
электр 
энергиясын 
механикалық 
энергияға 
айналдырады, содан кейін зəкірдің айналуының механикалық 
қуатына айналады: 
Р
эм 
= 
EI
я 
; Р
2 
= Мп
/9,55. 
Қозғалтқыштағы шығындарды ескере отырып, оның ПӘК, %, 
қатынасы анықталады 
η = Р
2
/Р
1 
• 100 = (Р
1 
- 
Σ 
Р
)/
Р
1
• 100. 
Тұрақты тоқ машиналардың ең маңызды жіктелген белгісі - 
негізгі магнит өрісін қоздыру тəсілі. Мұның бір жолы машинаның 
полюстеріне тұрақты магнитті қолдануды көздейді. Көптеген қазіргі 
заманғы машиналарда негізгі магнит өрісі электр магниттерімен 
қозғалады. Ол үшін қозғалтқыштың полюстерінің өзектеріне 
қоздыру ағымымен қозғалу орамдары қолданылады. Генератор 
режимінде де, қозғалтқыш режимінде де жұмыс істейтін тұрақты 
тоқ машиналарының барлық жұмыс сипаттамалары қоздыру 
схемасының зəкір тізбегіне жалғанғандығына байланысты. Бұл 
тізбектердің қосылуы параллель, тізбекті жəне аралас болуы
мүмкін, сондай-ақ бұл тізбектер бір-бірінен тəуелсіз болуы мүмкін, 
сəйкесінше машиналардың параллель, тізбектей, аралас жəне 
тəуелсіз қозуын ажыратуға болады. 
Тəуелсіз қозатын машиналарда (8.3-сурет) қозу орамасы ҚО 
электр тоғының тəуелсіз көзіне қосылады, осының арқасында оның 
ішіндегі тоқ машинаның зəкірінің шығыстарындағы кернеуге 
байланысты болмайды. Осы машиналардағы қозу орамдарының 
сымдар қимасы қоздыру тоғы көзінің кернеуіне байланысты 
таңдалады. Бұл машиналар үшін тəн негізгі магнит ағынның 
машинаның жүктемесіне тəуелсіздігі болып табылады. 

жүктеу/скачать 5,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: