Tixrri
кеп жене кдзак елещнщ Кдзаннан
кешнп дамуына (ойга багынган ерган елшемдерге) сэйкес,
эр акынныц тыц п ш н
i3fley,
тур табу нэтижелерше кдрай
кебейе бермек. Эрине, ер турдщ табылу Ьэм турактану
зандылыгы болмак BipaK 6i3 аралас буынды елец турлершщ
эркдйсысын жеке мшездеп жатпай-ак, журткд таныс
кернекп улплерщщ б1рнешеуш гана тандап усынамыз:
276
/Бойы булгац/
4
/Ceai жылман/
4
3
/Кшда керсем/ /мен сонан/
4
/Б етп бастым/
4
/К а п ы састым/
4
3
/Тура каштым/ /жалма-жан/
(Абай).
5
/Алыстан сермеп/
5
/Журектен/ тербеп/
5
3
/Шымырлап бойга/ /жайылган/
/К^уадан шауып/
5
/К^сынын тауьш/
5
3
/Таганы жетш/ /кдйырган/
5
3
/Толгауы токсан/ /кызыл тш/
5
3
/Сейлеймш десец/ /езщ бш/
5
/Сайрай бер тш м /
4
3
/Саргайган сон/ /бул дерттен/
5
/Буплда 6eniM/
4
3
/Ж ар тайган сон/ /е р серттен/
6
/Кдмырыкхы кецш/
6
/Кейтсе болар жецш/
(Абай).
3
3
/Е т журек/ /ертенда/
4
/О т боп жанып/
4
/Жалын салып/
3
/1ш м е/
4
/Иттей кормьш/
2
/Зармын/
4
4
/С ен уздщ гой/ /бул желкемда/
3
3
/Кхм бшер/ /ертенда/
4
/Q
him
айтпас/
4
/Келсе кдйтпас/
3
/Kicire/
4
/Бупнп кун/
2
/Бармын/
4
4
/Жолдас еттщ/ /сен бетенда/
('Л б а!//
4
4
V.
/Суйер ульщ/ /болса, сен, суй/
4
3
/Суйшерге/ /жарар ол/
4
4
/Суйюм
1
жок/ /кур масыл би/
4
3
/Суйретшп/ /втер сол/
5
/Табылмас кайла/
3
/Ойбайла/
3
/Н е пайда/
4
VI.
/Тайга мшдис/
4
/Тойга шаптык/
4
3
/Жак,сы ки1м/ /киш ш /
4
/YKi тактык/
4
/К ули бацтык/
4
3
/Ж ок немеге/ /суйшш/
278
VII.
VIII.
/Куйкентай кутп/
3
/Кус етп/
3
/Не бит/
(Абай).
4
/М ен пан едш/
4
/Бейкам едам/
4
3
/Еш нерседен/ /кдйгысыз/
4
/Тез дерттендам/
4 ( 5 )
/Кейде ертендам/
3'
/Кейде муз/
(Абай).
3
3
/Сырмак кып/ /асгьша/
3
3
/Байыньщ/ /токымын/
3
3
/Огьшын/ /басына/
3
3
/Тергнщ/ /кдкьмын/
3
/ Б у т т ш /
3
/Быкрьпъш/
3
/Крк,сытып/ /кел-прда/
3
3
/Осыньщ/ /6epiMCH/
3
3
/Квнлшде/ /мил жок/
3
3
/Ж узшщ/ /Hepi мен/
3
3
/Бойынын/ /сыны жок/
3
/Букшшп/
3
/Сексиш/
3
3
/Туксиш/ /вл-прш/
(Абай).
5
279
IX.
/Бул ен/
2
5
3
/Бурынгы еннен/ /езгерек/
2
/Бутан/
5
3
/Уйкасты елец/ /сез керек/
3
3
/б зш е / /орайлы/
2
/Денец/
5
3
/Ж ан нурлы болса/ /женделмек/
2
/в л е ц /
5
3
/Энге елшеп айтса/ /евделмек/
3
3
/Уйцасса/ /колайлы/
4
/Э н — елшеуцц/
4
/в л е ц — кумю/
4
/Крспацыз мыс/
3
/Аралас/
4
/Артык, алу/
4
/Н е кем салу/
4
/Кдрга калу/
3
/Жарамас/
(Швкарш).
4
X.
/Свйгулшм/
4
3
/Кеше кырдьш/ /жабысы/
4
/Дуршдесш/
4
3
/Жерда жарып/ /дабысы/
4
/К ер кулашты/
4
/Жер кьш тасты/
4
/Жел кыл кэсты/
4
/Тулпарымныц/
4(5)
3
/Белгш1 екпш/ /шабысы/
(Стен).
280
Б улар — аралас буынды елецнщ казак поэзиясындагы
кей&р улплер1 гана. Мундай мысаддарды, эрине, жалгас-
тыра беруге де болады.
BipaK, 6i3
олай етпедок, аралас буынды
елец гана емес, казак, елещндеп жалпы 5уын турлершщ
эбден кэлыптаскан, калыц журт кабылдаган, санага сщген
даусыз улплерш гана тандап адцык,
Содан соц мынаны ескеру керек: казак, елещнщ буын
жайын сез еткенде,
6i3
муныц езшдеп жалпы зандылыккд
гана назар аудардык- Эйтпесе
apGip
елшем каккан казыктай
калшиып,
6ip
орында езгермей турып калады десек, кателес-
кен болар едЬс. Айталык, он
6ip
буынды елец. Басканы
былай крйганда, баягыдан келе жаткан осы турдщ e3i
“кырык,” кубылады. Бунактардыц езара орын ауыстырып,
ыргакцы капай езгертетшш жогарыда керсегпк. Ал енда, кейде
осы елецнщ
6ip
шумагындагы уш тармак, он
6ip
буынмен
куйылып келш, сощы тертшнн тармакхыц жей буынмен
туйшп токхайтыны бар:
3
4
4
/Журектщ/ /тарпьш басып/ /талай кыльш/
3
4
4
/Элемнщ/ /аспанына/ /тарайды ун/
3
4
4
/Оркестр/ /замананьщ/ /как тершде/
3
4
/Бастайды/ /Адай куйш/
(Д.Крнатбаев).
Шумактыц мундай
Typi
кдз1р будан баска елшемдерде де
кездесе бередд.
BipaK 6i3
муны Абайдан басталатын айналасы
жуп-жумыр, теп-тепс болып келетш эр алуан аралас буынньщ
жаца
ynrici
ретшде усынбадык, ©йткет алгашюы уш жодцагы
он
6ip
буын да сощы жолдагы жеп буын да — казак елецшдеп
кдшангы елшемдер. Бул арада акьшньщ ей елшемд1
6ip
шу-
макка сыйгызуы тыц айшык екенш гана атап ету лэзгм. Осы-
ныц
e3i
Ф.Е.Корштыц он
6ip
буынды елец жет1 буынды елец-
нен кешн тугандыгы, дагцрек айпсанда, жеп буынды елецнщ
екйош цезурасьшан кешн тагы
6ip
терт буын косылып (7+4)
барып он
6ip
буынды елшем калыптаскандыгы туралы айткан
niidpiH epbcci3
еске туаргендей.
Мынау да ез келесгнде тым-тэу1р тыц айшык;
3
/Гавана/
3
/Арада/
281
3
3
/Мухит бар/ /тулаган/
3
/Тобыр бар/
3
/Обыр бар/
3
3
/Обам дсп/ /шулаган/
f С.
Сеймов).
Дегенмен муны да жаца елшем ретшде усыну вдшн.
Ойткеш бул да — бурыннан бар, кэюмп алты буынды елец;
акын соныд 6ipiHiui, упшшп тармакгарын эр цезураньщ
тусында ойната уйкдстырып, оган езгеше саз берген.
5
5
3
/М ен гашык, едам/ /кешмнен сонау/ /ес бшген/
5
5
3
/Сэби боп журш/ /сагыныш келш/ /кеигпм мен/
(Д. Крнатбаев).
4
3
4
3
/Керкемдис бар/ /легенда/ /гашыктардын/ /тш н ен /
4
3
4
3
/Ерюндак бар/ /дегенда /ескен желден/ /бшш ем/
(Ж
Нвжшеденов).
4
4
4 '
/Толкьшыннан/ /кайтпас кдйрат/ /жойкын к у и т /
3
/керем мен/
4
4
4
3
/Аскак унда/ /жыр шумагын/ /таптым те*уз/ /сенен мен/
(З.Шукгров).
4
4
4
4
/Ж ол жыландай/ /ширатылып/ /мын оралып/ /шын тасына/
4
4
4
4
/К,уз койнынан/ /ермелейда/ /карт Балкдннын/ /кыркдсына/
(д.Сврсенбаев).
5
5
5
3
/Умггке толы/ /арманга толы/ /е р жерде 6ip туп/ /карагай/
5
5
5
3
/Сагынбай журсе/ /калуы мумюн/ /жамырасуга/ /жарамай/
(Т.Айбергенов).
282
Бул мысалдардагы эр тармак, он уш, он торт, он бес, он
алты,
Достарыңызбен бөлісу: |