Қазақстан республикасы білім жəне ғылым

116
бірінің
екіншісін
жыныстық
құлдыққа
сатуын
немесе
ата
-
анасының
өз
баласын
сату
оқиғаларын
айтуға
болады
.
Заң
шығарушы
заң
талаптарын
, 
заңды
тұлғаның
жарғысын
не
оның
органдарының
құзырет
i
н
бұзатын
мəм
i
лен
i 
қасақана
жасасқан
адамның
, 
егер
мұндай
талап
пайдакүнемд
i
к
себептерден
немесе
жауапкерш
i
л
i
ктен
жалтару
ниет
i
нен
туындаса
, 
мəм
i
лен
i 
жарамсыз
деп
тануды
талап
етуге
құқығының
жоқтығын
бекітеді
.
Мұндай
мəмілелердің
мысалы
ретінде
заңды
тұлға
мен
ше
-
телдік
коммерциялық
банктің
арасында
жасалынып
, 
заңды
тұл
-
ғаның
коммерциялық
банктегі
депозиттік
шотқа
ақша
сома
-
сын
аударатындығы
жəне
банктің
оған
пайыздар
төлейтіндігі
қарастырылған
мəмілені
атауға
болады
.
Шарт
мерзімі
аяқталғаннан
кейін
депонент
соманы
пайыздары
-
мен
кері
талап
етті
. 
Бұған
банк
депозитті
орналастыру
барысында
валюталық
операциялар
туралы
заңнаманың
бұзылғандығына
сілтеме
жасап
, 
төлемді
төлеуден
бас
тартты
. 
Осы
ретте
, 
аталған
мəмілені
жа
-
рамсыз
деп
тану
туралы
банктің
талап
-
арызы
қанағаттандырылмайды
.
Егер
мəм
i
леге
қатысушылардың
б
i
р
i 
оны
м
i
ндеттемес
i
н
орындау
-
дан
немесе
үш
i
нш
i 
жақ
не
мемлекет
алдындағы
жауапкерш
i
л
i
ктен
жалтару
ниет
i
мен
жасалған
ретте
, 
ал
мəм
i
лен
i
ң
басқа
қатысушысы
бұл
ниет
туралы
б
i
лген
болса
немесе
б
i
луге
ти
i
с
болса
, 
мүддел
i 
жақ
(
мемлекет
) 
мəм
i
лен
i 
жарамсыз
деп
тануды
талап
етуге
құқылы
.
Қажетт
i 
лицензия
алмай
, 
не
лицензияның
қолданылу
күш
i
н
i
ң
мерз
i
м
i 
б
i
ткеннен
кей
i
н
жасалған
мəм
i
ле
жарамсыз
болады
(
қараңыз
: 
ҚР
АК
159-
бабы
, «
Лицензиялау
туралы
» 
Заң
). 
Лицензияны
мерзімінен
бұрын
кері
қайтарып
алған
жəне
оның
қолданысы
тоқтатыла
тұрған
реттерде
де
мəміле
жарамсыз
деп
танылады
.
Тер
i
с
пиғылды
бəсеке
мақсатын
көздейт
i
н
немесе
i
скерл
i
к
əдеп
та
-
лаптарын
бұзатын
мəм
i
ле
жарамсыз
болады
(
ҚР
АК
159-
бабы
, «
Теріс
пиғылды
бəсекелестік
туралы
» 
Заң
).
Соңғысының
мысалы
ретінде
жергілікті
нарыққа
біртектес
өнімдерді
шығаратын
қос
заңды
тұлғаның
бəскелестікті
жоюға
əкелетін
(
бағаның
ымыраға
келуі
) 
бағаны
бірлесіп
жоғарылату
тура
-
лы
мəмілесін
атауға
болады
.
Заңи
күші
бар
мəмілелерді
жасасуға
қатысты
азаматтың
заңи
мойындалған
мүмкіндігі
мəмілеқабілеттілік
ұғымын
береді
.
ҚР
АК
159-
бабының
3-7-
тармақтарында
қарастырылған
жағ
-
дайларды
қоспағанда
, 
əрекетқабілеттілікке
ие
барлық
азаматтар
мəмілеқабілеттілігіне
ие
болады
.

117
Кəмелетке
толмағандардың
жасына
лайықты
, 
жасай
салып
орын
-
далатын
тұрмыстық
ұсақ
мəм
i
лелерд
i 
қоспағанда
, 14 
жасқа
толмаған
тұлғалар
жасасқан
мəмілелер
орындалмауы
тиіс
(
ҚР
АК
23-
бабы
). 
Ондай
жасөспірімдердің
атынан
олардың
ата
-
анасы
(
асырап
алушы
-
лары
немесе
қорғаншылары
) 
жасайды
.
14 
жасқа
толған
кəмелетке
толмағандар
мəм
i
лелерд
i 
ата
-
анасының
(
асырап
алушыларының
немесе
қорғаншыларының
) 
кел
i
с
i
м
i
мен
жа
-
сайды
. 
Келісім
мəміле
орындалып
қойылғаннан
кейін
де
берілуі
мүмкін
. 
Ондай
жасөспірім
кейбір
мəмілелерді
өзі
дербес
жасай
алады
(
ҚР
АК
22-
бабы
).
Егер
14 
жасқа
толған
кəмелетке
толмағандар
мəм
i
лелерд
i 
ата
-
анасының
келісімінсіз
жасаса
, 
онда
ол
соңғыларының
талап
етуі
бойынша
ғана
жарамсыз
деп
танылуы
мүмкін
. 
Ал
ондай
талап
жоқ
болған
ретте
ол
өзінің
заңи
күшін
сақтап
қалады
.
ҚР
АК
24-
бабында
кəмелет
жасына
толмағандар
(14-18 
жас
аралығындағы
тұлғалар
) 
немесе
кəмелет
жасына
толмағандардың
атынан
(14 
жасқа
дейінгі
тұлғалардың
атынан
) 
жасалатын
кейбір
мəмілелерге
ата
-
анасының
келісімінің
жеткіліксіз
екендігі
, 
қосымша
мəм
i
ле
жасауға
қорғаншылық
жəне
қамқоршылық
органының
алдын
ала
кел
i
с
i
м
i 
талап
ет
i
лет
i
ндігі
айтылады
. 
Ондай
мəмілелердің
нақты
түрлері
заңнамамен
айқындалады
. 
Атап
айтқанда
, «
Неке
жəне
отбасы
туралы
» 
ҚР
Заңы
.
Жүйке
ауруы
немесе
ақыл
-
ес
i
н
i
ң
кемд
i
г
i 
салдарынан
соттың
əрекет
қабілетсіз
деп
таныған
тұлғаларының
ерік
білдіруі
заңи
күшке
ие
емес
. 
Тиісінше
, 
жасалынған
мəміле
де
жарамсыз
деп
танылады
(
қараңыз
: 
ҚР
АК
26, 159-
баптары
).
Ондай
мəмілелерді
жарамсыз
деп
тану
туралы
мəселелерді
шешу
барысында
сот
əркетке
қабілетсіз
деп
танылған
тұлғаның
мəмілені
жасасу
сəтіндегі
психикалық
жағдайын
анықтамайды
. 
ҚР
АК
159-
бабы
басқалай
болатын
ретті
бекітеді
. 
Аталған
тұлғалардың
жəне
14 
жасқа
дейінгі
тұлғалардың
жасасқан
мəмілелері
, 
егер
олар
аталған
тұлғалардың
пайдасына
жасалса
, 
жарамды
деп
танылуы
мүмкін
.
Спирт
i
ш
i
мд
i
ктер
i
не
жəне
нашақорлыққа
салыну
салдарынан
əрекетқабілеттілігі
шектелген
тұлғалар
жасасқан
мəмілелерді
, 
егер
аталған
тұлғалардың
қамқоршысының
мəмілеге
келісімі
болмаған
ретте
оны
жарамсыз
деп
тануға
болады
(
ҚР
АК
27-
бабы
). 
Бұл
шек
-
теу
жалақыға
билік
етуге
де
қолданылады
. 
Мұндай
мəмілелер
қамқоршысының
талап
етуі
бойынша
ғана
жарамсыз
деп
танылады
. 

118
ҚР
АК
159-
бабында
сот
əрекетқаб
i
летт
i
л
i
г
i 
жоқ
деп
танымаған
, 
тиісті
жастағы
тұлғаның
жасасқан
мəм
i
лесін
жарамсыз
деп
тануы
мүмкін
. 
Өйткені
тұлғаның
əрекетқабілеттілігі
болғанымен
, 
мəміле
қабілеттілігі
жоқ
яғни
, 
іс
жүзінде
мəміле
жасасуға
қабілетсіз
бо
-
лып
табылады
. 
Мысалы
, 159-
баптың
5-
тармағында
кей
i
ннен
əрекет
қаб
i
летт
i
г
i 
жоқ
деп
танылған
азаматтың
жасасқан
мəм
i
лесін
, 
егер
мəм
i
лен
i 
жасау
кез
i
н
i
ң
өз
i
нде
-
ақ
бұл
азаматтың
психикалық
шатасу
жағдайында
болғаны
дəлелденсе
, 
оның
қорғаншысының
талабы
бойын
-
ша
соттың
мəм
i
лен
i 
жарамсыз
деп
тануы
мүмк
i
н
екендігі
бекітілген
. 
Осы
баптың
7-
тармағында
əрекетқаб
i
летт
i
л
i
г
i 
болғанымен
, 
мəм
i
ле
жасаған
кезде
өз
əрекеттер
i
н
i
ң
мəн
i
н
түс
i
не
алмайтын
немесе
өз
i
н
i
ң
не
i
стеген
i
н
б
i
лмейт
i
н
жағдайда
болған
азамат
жасасқан
мəм
i
лен
i 
соттың
жарамсыз
деп
тануы
мүмк
i
н
екендігі
айтылады
. 
Мысалы
, 
азаматтың
науқастығы
салдарынан
уақытша
өз
əрекеттерінің
мəнін
түсіне
алмауы
.
Заң
шығарушы
егер
жаңылысу
мəм
i
леге
қатысушының
өрескел
бейқамдығының
салдары
болса
не
оны
кəс
i
пкерл
i
к
тəуекел
билеген
болса
мəм
i
лен
i 
жарамсыз
деп
тану
туралы
талаптан
соттарға
бас
тар
-
ту
құқығын
ұсынады
.
ҚР
АК
159-
бабының
9-
тармағында
, 
егер
мəміле
алдау
, 
зорлық
, 
қорқыту
ықпалымен
жасалса
, 
онда
алдау
, 
зорлық
, 
қорқыту
мəміленің
жарамсыздық
негіздеріне
жатқызылады
.
Алдау
– 
мəміленің
сипаты
, 
мəміленің
пəні
немесе
оның
өзге
де
ережелері
туралы
қате
түсінік
қалыптастырып
, 
қатысушыны
мəміле
жасасуға
ынталандыру
құралы
болып
табылады
.
Жаңылысудан
алдаудың
айырмашылығы
сол
, 
алдау
мəміле
тура
-
лы
қате
түсінікті
қасақана
қалыптастыруға
бағытталған
акті
болып
табылады
.
Зорлап
мəміле
жасату
дегеніміз
– 
мəмілеге
қатысушыны
мəжбүрлеп
оның
өзіне
, 
не
жақындарына
күш
қолдану
немесе
жан
-
дүниесін
жаралап
, 
оның
өзіне
тиімсіз
мəміле
жасауға
көндіру
болып
табылады
(
мысалы
, 
күш
көрсету
, 
бостандығын
шектеу
жəне
т
.
б
.). 
Қорқыту
– 
тұлғаға
мəміле
жасамаған
жағдайда
оның
өзіне
немесе
жақын
адамдарына
дене
жарақатын
салумен
немесе
моральдік
зиян
келтіретіндігін
ескертіп
, 
қоқан
-
лоқы
жасау
(
мысалы
, 
бопсалау
, 
тұлға
туралы
жағымсыз
деректерді
жариялау
, 
мүлікті
жою
туралы
қоқан
-
лоқы
).
ҚР
АК
159-
бабының
9-
тармағында
басқа
тарап
пайдаланған
жағдайларға
қарағанда
адам
өз
i 
үш
i
н
мүлде
ти
i
мс
i
з
ауыр
мəн
-

119
жайлардың
салдарынан
жасауға
мəжбүр
болған
кіріптарлық
мəм
i
лен
i 
жарамсыздық
негізі
ретінде
қарастырған
.
ҚР
АК
159-
бабының
10-
тармағында
б
i
р
тарап
өк
i
л
i
н
i
ң
ек
i
нш
i 
та
-
раппен
зұлымдық
ниетте
кел
i
су
i 
нəтижес
i
нде
жасалған
мəм
i
лен
i 
де
жарамсыздық
негізі
ретінде
қарастырған
.
ҚР
АК
159-
бабының
11-
тармағында
заңды
тұлғаның
жарғысын
бұза
отырып
, 
жасалған
не
оның
органының
жарғылық
құзырет
i
н
бұза
отырып
жасаған
мəм
i
лені
, 
егер
мəм
i
ледег
i 
басқа
тараптың
мұндай
жолсыздықтар
туралы
б
i
лген
i 
немесе
күн
i
лгер
i 
б
i
луге
ти
i
с
болғаны
дəлелденсе
, 
жарамсыз
деп
тануға
болатындығы
бекітілген
.
ҚР
АК
160-
бабында
егер
мəм
i
ле
ек
i
нш
i 
б
i
р
мəм
i
лен
i (
қулықпен
) 
бүркемелеу
мақсатымен
жасалса
, 
оның
жарамыз
деп
танылатынды
-
ғын
бекітеді
. 
Мысалы
, 
азамат
өзге
бір
тұлғаға
қатысты
сыйға
тар
-
ту
шартын
жасағысы
келеді
, 
дегенмен
бұл
мəмілені
сатып
алу
-
сату
шарты
арқылы
рəсімдейді
. 
Осы
ретте
, 
сатып
алу
-
сату
шарты
(
сырты
) 
жарамсыз
деп
танылады
, 
ал
, 
сыйға
тарту
мəмілесі
(
іші
) 
жарамды
бо
-
лады
.
Заңдық
салдар
туғызу
ниет
i
н
көздемей
, 
тек
көз
алдау
үш
i
н
ғана
жасалған
жалған
мəм
i
ле
жарамсыз
болады
.
ҚР
АК
161-
бабында
егер
мəм
i
лен
i 
оның
жарамсыз
бөл
i
г
i
н
енг
i
збей
-
ақ
жасауға
болар
ед
i 
деп
ойлау
мүмк
i
н
болса
, 
мəм
i
лен
i
ң
б
i
р
бөл
i
г
i
н
i
ң
жарамсыздығы
оның
басқа
бөл
i
ктер
i
н
i
ң
жарамсыз
болуына
əкел
i
п
соқтырмайтындығы
сипатталады
.
ҚР
АК
157-
бабының
2-
тармағында
мəм
i
ле
жарамсыздығының
нег
i
здемелер
i, 
сондай
-
ақ
оны
жарамсыз
деп
тануды
талап
ету
-
ге
құқығы
бар
адамдардың
т
i
збес
i 
ҚР
АК
өзге
де
нормаларында
(
ҚР
АК
«
Мəмілелер
» 4-
тарауын
қоспағанда
) 
сондай
-
ақ
өзге
де
заң
құжаттарында
белг
i
ленетіндігі
айтылады
.
Атап
айтқанда
, «
Жекешелендіру
туралы
» 
ҚР
Заңының
25-
бабын
-
да
жекешелендіру
объектілеріне
қатысты
жасалынған
сатып
алу
-
са
-
ту
шарттарын
тараптардың
, 
мүдделі
тұлғалардың
жəне
прокурордың
талап
-
арыздары
бойынша
жарамсыз
деп
тануға
болатындығы
қарастырылған
.
ҚР
АК
1056-
бабында
жасалған
өсиетті
жарамсыз
деп
тану
негіз
-
дері
қарастырылады
, 
ал
ҚР
АК
846-
бабында
сақтандыру
шарттарын
жəне
т
.
б
. 
жарамсыз
деп
тануды
қарастырады
.
Кез
келген
негіз
бойынша
мəмілелерді
жарамсыз
деп
тану
кезінде
əрбір
тарап
екінші
тарапқа
мəміле
бойынша
алғанының
барлығын
қайтаруы
тиіс
болады
, 
ал
заттай
қайтару
мүмкін
болмаса
, 
құнын
ақшалай
төлеуі
тиіс
болады
(
екіжақты
реституция
).

120

жүктеу/скачать 18,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: