I теоретические основы логопедии

81 
қимылын, қажетті дыбыстарды қайталауға талаптанады. Бұл жағдайда 
дыбыстардың тікелей есітіп қабылдау, сөйлеу мүшелелерінің қимылдарын 
көру арқылы кабылдау, оның ішінде өзінің /айнаға қарау көмегімен/ ішінен 
шығатын ауа ағынын, көмекей дірілін қолымен сезіну, түрлі құралдардың 
көмегімен 
сөйлеу 
мүшелерінің 
жұмысын 
бейнелеп 
көрсетумен 
толықтырылуы мүмкін. 
Тиісті дыбыстарды айтуға еліктеу арқылы қол жетпеген жағдайда әуелі 
оның жеке элементтерін қалыптастыруға күш салу керек. Мәселен, Р 
фонемасының айтылуын түзеткенде, тілдің дұрыс формасы мен позициясы 
игерілетін жаттығулар жасап, содан кейін ғана оның тербелісін қалыптастыру 
болып табылады. Сөйлеу мүшелерінің қимылының баяулығы немесе катар 
басқарылу қиындықтары кейде дайындық жаттығуларының тұтас жүйесін 
пайдалануға, арнайы артикуляциялық гимнастикаға сүйенуге мәжбүр етеді. 
Екінші тәсіл
кұралдардың /шпатель, зондтар/ немесе саусақтың 
көмегімен сөйлеу органдарына механикалық ықпал жасауды көздейді. Бұл 
жағдайда белгілі бір бастапқы артикуляция пайдаланады, соның негізінде 
сөйлеу органдары механикалық жолмен, баяу түрде қажетті қалпы, қозғалысы 
қалыптастырылады. 
Сөйлеу органдарының белгілі бір қалпымен немесе қимылымен 
байланысты кинетикалық тітіркендіргіштермен бірлесе отырып ми 
қабатындағы іздер жүйесі түрінде бекиді. Бұның өзі қажетті артикуляцияны 
кейінірек еркін және белсенді айтуға алғы шарт болып табылады. 
Таза күйіндегі осы тәсілге тән нәрсе-механикалық әсердің нәтижесінде 
алынатын артикуляция бастапқы кезде баланың талабына сай келмеуі мүмкін. 
Мәселең, Қ дыбысының айтылуын механикалық тәсілмен түзету кезінде оған 
та-та-та буындарын айту ұсынылады және осы кезде тілдің алдындағы бөлігі 
шпательмен басып қойылады. «Та» буынын ұмытпаған бала оны -тя түрінде, 
ал шпательмен тілді артқа ақырын жылжытып итерген жагдайда -кя, сосын -
ка түрінде айта бастайды. 
Үшінші - аралас тәсіл
.
Бұл тәсіл бойынша сөйлеу тілі механикалық 
ықпал жасаудың мақсаты-еліктеу және аузша түсіндіру арқылы қажетті 
артикуляцияны мейлінше толық және дәл меңгеруге көмектесу. Бұған 
баланың қажетті артикуляцияны еркін меңгере алмаған жағдайда /төменгі тіс 
сигматизмін түзетуді қараңыз/, тілдің ұшын астыңғы тістін артқы жағына 
түсіріп тұру үшін зонд пайдалану мысал бола алады. 
Аталған тәсілдердің бәрінде де дыбыстардың артикуляциялық 
тектестігін ескеру қажет және мүкіс дыбысты түзеткенде оның тектестерінің 
дұрыс айтылуына сүйену керек. Мысалы, үнді дауыссыздарға еліктеу арқылы 
түзеткенде сәйкес ұяң дауыстыға сүйенген пайдалы. Егер қос ерінді дыбысы 
қалыптасқан болса ол тіл-тіс қатысында айтылатын - Д дыбысын меңгеруге 
көмектеседі. Ал - Л дыбысын меңгеру осы әдіспен немесе механикалық 
жолмен тіл-таңдай түбі қатысында айтылатын - Г дыбысын қалыптастыруға 
негіз болады. 
Көптеген жағдайда дыбыс тектестігін екі бағытта пайдалануға болады. 
Мысалы, - Ш дыбысы дұрыс айтылса, ол артикуляциясы тілдің сәйкес 

82 
жолмен сипатталатын - Р дыбысын қалыптастыруға негіз болады. Керісінше - 
Р дыбысы да Ш дыбысын қалыптастыруға өте қолайлы. 

жүктеу/скачать 5,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: