ҚОҒАМДЫҚ ҚҰРЫЛЫМЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС 131
Үғы м дарды ң қоры ты нды сы Себептің екі түрі Әлемде саяси идеологи ян ы ң оң ш ы л ж әне солш ы л экстрем истері өз мақ-
саттарына ж ету ү ш ін терроризм ді п ай д ал а н ы п келеді. Қолға түскен жағ-
дайда олар ж а л п ы қоғам да дұры с емес деп са н ал а ты н әрекеттерге не үш ін
барғанын ай ты н , түсіндіреді. Бұл себептер а қ т а л у ж әне негіздеу деген екі
формада болады.
Стратегия
А н ы қтам асы
М ы салы
Ақталу
Әрекеттің дұрыс еместігін
мойындау, бірақ оны
бақы лау қолы ңы здаи
келмегенін айты п ақталу.
«П сихикалық дертке
ш алды ққанм ы н, сондықтан
істеген ісім нің дүрыс еместігін
түсінбедім.»
«Осыған қатыс деп санамды
улап тастады (немесе
бопсалады).»
Негіздеу
Істеген эрекетім теріс
болып көрінуі мүм кін,
бірақ мұны бұдан да
жогары м оральды қ игілік
үш ін жасадым.
«Кісі олтіру - күнә, бірақ елді
қорғау үш ін оны өлтіруге
мәжбүр болдым, себебі мен -
нағыз патриотпын.»
қ ай та д а н 185 л и т р ж еле д ай ы н д ау ы м керек... М ұның ты м оғаш ж ағд ай
екенін тусін ем ін , бірақ Jell-О болм аса бізде ж ары с өтпей қ ал ад ы , жарыс
болмаса ақш а да ж и н а л м а й д ы (Troop, 2007).
Бұл сияқты ақталу мен негіздеулер - болған оқиға мен болмақ
оқиғаның арасындағы айырмашылықтың тігісін жатқызу үшін сөз
арқылы жасайтын іс-әрекеттер. Жұрт біз айтқан себептерді қабыл-
даса, онда біздің қоғамдық мәртебеміз де, қадір-қасиетіміз де сол
қалпы қалады, басқалармен қарым-қатынасымызды әрі қарай жал-
ғастыра береміз. «Концепцияның тұжырымы: себептің екі түрі» де
ген бөлімде екі вербалды (ауызша айтылатын) стратегияны салыс-
тырамыз.
ЫҚЫЛАСҚА БӨЛЕНУ. Қадір-қасиетімізді сақтау үшін өзгелердің айып-
тауына ұшырамау өз алдына, әрбір жасаған жақсы ісіміз үшін өзге-
лердің ықыласына бөленіп отыруды қалаймыз (Guadagno, Cialdini,
2007). Оның бір жолы - өзімізді мәртебесі жоғары адамдармен, іс-ша-
ралармен байланыстыру. Бұл - өзіміз танысқан атақты студенттің
атынсөзарасындақыстырыпқалуданбастапжеңімпазкоманданың
бейсболкасынкиіпжүру.президенттіңқолықойылғансуретіналып,
оны қабырғаға іліп қою, саяси шараға көмек ақша жинаған кезде
1 мың доллар қосу сияқты түрлі әдістерді қамтиды.
Біреудің ықыласына бөлену үшін орынды әрекет ету қажет.
Мақтану - орынсыз қылық болып саналады әрі адамның абыро-
йын арттырудың орнына одан сайын төмендетіп жіберуі мүмкін.
Мұндағы басты қулық - басқалардан мақтау күтпеген сияқтанып
өзіңнің артықшылықтарыңды бипаздап жеткізу. Мәселен, егер ем-
тиханда үздік нәтиже көрсетсеңіз: «Жолым болып, бестік баға ал-
дым», - деп өзіңізді төмендетуге тырысасыз.