Амортизация – негізгі құрал-жабдықтың құнын тозу шамасына қарай
құрал-жабдықтың көмегімен шығарылатын өнімге көшірудің объективтік
процесі. Еңбек құралының өндірістік процесте және құн құруға қатысу
ерекшелігі амортизацияның объективті негізі болып табылады.
Еңбек құралдарының құны, көшірілген тауарлардың құрылуы, оларды
нарықта сатудан кейін ақшалай нысанда кәсіпкерге қайтарылады және
амортизациялық қоры құрылады. Ол негізгі қорлардың тозуын өтеу үшін
құрылған.
Мұндай тауарларды сату құнының үлесінен кейін, жаңа еңбек
құралдарын толық ауыстыру және қалпына келтіруден (жөндеу) кейін қорлар
ақшалай нысанда жинақталады
Негізгі құралдар объектілері бойынша жылдық амортизациялық
аударымдар ай сайын есептеледі.
Бірінші айдың толық өтеу объектінің құнын немесе оны есептен
шығаруда амортизацияны есептеу тоқтатылады. Амортизация негізгі
құралдардың толық қалпына келтіруде амортизациялық аударымдардың
нормасы бойынша есептелген.
Негізгі құралдардың қызмет мерзімін құқықтық реттеу және тозуын
есептеу кәсіпорындардың өздерімен жүргізіледі. Жинақталған амортизация –
негізгі құралды қайта өндіруде мақсатқа сай пайдаланылады.
Негізгі қор объектісінің амортизациясы келесі тәсілдердің бірімен
амортизациялық төлемдерді есептеу жүргізіледі
4, с.70
:
1.
Біркелкі (тура) есептен шығару әдісі қолданылғанда объектінің тозу
құны объект қызмет ететін бүкіл мерзім ішінде өндіріс немесе айналыс
шығынына біркелкі есептен шығарылады. Аталмыш әдіс тозу объектінің
қызмет ету мерзімінің ұзақтығына байланысты деген ұйғарымға негізделеді.
Мысалы, сатып алынған объект құны 200 мың. Тенге, пайдалану мерзімі – 5
жыл. Жылдық амортизациялық аударымдардың нормасы –20% ((1:5)х100%).
Жылдық амортизациялық аударымдар сомасы 40 мың. тенге (200x20:100).
Мәліметтерді келесі сызба бойынша келтірейік:
28
Кезең басындағы қалдық
құны мың.тенге
Амортизация
нормасы,
%
Амортизации
сумма, мың.
тенге
Кезең аяқталғаннан
кейінгі қалдық құны мың.
тенге
200
20
40
160
160
20
40
120
120
20
40
80
80
20
40
40
40
20
40
0
2.