Н. Ж. Бримбетова, Г.Қ. Темирова, А.А. Султанаев / Экономика: стратегия и практика, № 4 (15), 2020 г. / 53-65

61
Ескерту: ҚР 
Ұлттық экономика министрлігінің деректері бойынша жасалды
Сурет 5- 
Қазақстанда сүт және сүт өнімдерін тұтыну 2015-2019 жылдар
лықтай артады.
Ескерту: ҚР 
Ұлттық экономика министрлігінің деректері бойынша жасалды
Сурет 6 - 
Қазақстанда жемістерді тұтыну 2015-2019 жылдар
Төменгі мәліметтер ҚР Ұлттық эконо-
мика министрлігінің деректері бойынша 
көкөністер, картоп, тәттілер, жұмыртқа азық-
түліктерін тұтыну көрсеткіштері жазылған:
- Көкөністерді тұтыну, керісінше, 2015 
жылдан бастап минимумға дейін төмендеді - 
бір жыл бұрынғы 94,1 кг-мен салыстырғанда 
86,6 кг ғана. Орташа алғанда, 1 кг тұтынылған 
жемістер 1,1 кг көкөністерді құрайды - 2016 
жылы айырмашылық 45%-дан астам болды. 
Оның үстіне 2019 жылы республиканың жеті 
облысында тұрғындар көкөністерге қарағанда 
жемістерді көбірек тұтынған. Жалпы алғанда, 
көкөністердің 70% -дан астамы: пияз - 20,3 кг, 
қырыққабат - 12,4 кг, сәбіз - 13,5 кг, қияр - 7,4 
кг, қызанақ - 8,1 кг. Қазақстандықтардың бір 
ерешелігі қызылшаны (3,9 кг) және асқабақты 
(3,5 кг) бірге қияр сияқты жиі тұнынады. 
Олардың әрқайсысы тәтті бұрышқа қарағанда 
(2,2 кг) кем дегенде 60%-ға жоғары. Әр 
қазақстандық жылына бір килограммнан
астам сарымсақ (құлпынай мен таңқурайдан 
гөрі көп) және 700 граммнан аз шалғам (сиыр 
бауыры сияқты) асқа қолданады. 
Н. Ж. Бримбетова, Г.Қ. Темирова, А.А. Султанаев / Экономика: стратегия и практика, № 4 (15), 2020 г. / 53-65

62
Жаздың негізгі жемісі – қарбыз. Оған 
деген сұраныс жаз айларында іс жүзінде 
өзгермейді: жылдан жылға бір адам шамамен 
11,7 кг құрайды. Қауындарды тұтыну да 
тұрақты - шілде-қыркүйек айларында бір адамға 
3 келіден сәл асады.
- Статистика комитеті көкөністердегі 
картопты бөлек санатқа қосып есептемейді. 
Соңғы жылдардағы динамика оны тұтынудың 
іс жүзінде өзгеріссіз екендігін көрсетеді: 2017 
жылғы сәтсіз жағдайды қоспағанда, жыл ішінде 
тұтынған картоп көлемі 48,5 кг деңгейінде 
қалады. Ол бәрінен бұрын Қарағанды (60,4 
кг) және Ақмола (59 кг) облыстарында жақсы 
көреді. Оны көбінесе оңтүстіктен әсіресе 
Қызылорда облысынан табуға болады. Мұнда 
жан басына шаққандағы орташа жылдық 
тұтыну 42,5 кг құрайды. Сонымен қатар орташа 
есеппен қазақстандықтар картопқа қарағанда 
жылына 30 келіге көп етті асқа көп қолданады 
екен. Республикада ет өнімдерін тұтыну 
көкөністің ең танымал түрінен аз болатын 
бірде-бір аймақ жоқ.
- 2018 жылы тәттілерді тұтынудың күрт 
өсуі байқалды - республиканың әр тұрғыны 
үшін орташа тұтыну жылына 5 кг-ға өс, 46,3 кг 
құрады. 2019 жылы томдар бұрынғы деңгейіне 
қайта оралды. Жыл соңында республиканың 
әр тұрғыны орта есеппен 42,9 кг осындай өнім 
тұтынған. Олардың көпшілігі ұнтақталған 
қант - 18,4 кг-нан асады. Шоколадпен (3,5 кг) 
және джеммен (2,8 кг) глазурленген тәттілер 
өте танымал. Бірақ шоколадты тұтыну өте 
төмен деңгейде болды - бір адамға жылына 767 
грамм. Негізгі тәтті Ақмола (жылына адамға 
51 кг) және Қарағанды (48 кг) облыстарында 
тұрады. Тәттілер Шымкент пен Нұр-Сұлтанға 
қарағанда шамамен 40%-ға көп (әрқайсысы 36,6 
кг) көп жейді. Жалпы, көптеген аймақтардың 
тұрғындары жылына 40 кг қант, кондитерлік 
өнімдер, бал және джем сатып алады.
- Жұмыртқаны тұтыну 2018 ж. – 194,3 
дана деңгейінде қалды, бірақ сонымен бірге 
ол 2015-2017 жылдармен салыстырғанда 
жылына орта есеппен 30 жұмыртқа аз тұтынған 
кездегіден әлдеқайда көп. Жұмыртқалар
әсіресе 
Қазақстанның 
солтүстік-шығыс 
бөлігінде кеңінен танымал және мұнда 
Қарағанды облысы көш бастап тұр - 365 күнде 
247,3 жұмыртқа тұтынған. 
Ең аз көрсеткіш Маңғыстау облысында 
- 128,1 жұмыртқа, яғни алдыңғы қатарлы
аймақтан екі есе аз. Бір қызығы, ресми 
статистикаға сәйкес, бір адамы бар үй 
шаруашылықтарында жылдық тұтыну жылына 
419 жұмыртқа құрайды. Онда жеген мөлшері 
екі есе азаяды бірақ егер екеуі тірі болса. 
Бес және одан да көп адамнан тұратын үй 
шаруашылығында жан басына шаққандағы 
орташа тұтыну жылына 138,3 жұмыртқаны 
құрайды - бұл Маңғыстау облысындағы 
көрсеткіштен де көп.
2015-2019 жылдар аралығындағы азық-
түлік түрлерін тұтыну мөлшері анықталып, 
аймақтар бойынша көш бастап тұрған және 
тұтыну мөлшері аз өңірлер көрсетілген. 
Жоғарыда 
келтірілген 
кестелердің 
нәтижелеріне қарай отырып, 2018-2019 
жылдар аралығында азық-түлік тұтыну 
мөлшері азайғанын көруге болады. Оларға 
бірқатар факторлар әсер етеді: тамақтанудың 
ұлттық ерекшеліктері; аумақтың климаты; 
экономикалық факторлар.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы 
азық-түлік өнеркәсібінің әлеуеті осы салаға 
шығару көлемін айтарлықтай арттыруға 
мүмкіндік береді, сол арқылы ішкі нарықтың 
қажеттілігін де, тамақ өнімдерінің негізгі 
топтары бойынша экспорттық өтінімдерді 
да қамтамасыз етеді. Қазақстан тек ірі 
шикізаттық экспорттаушы ғана емес, сонымен 
қатар экологиялық таза органикалық ауыл 
шаруашылығы өнімдерінің кең экспорттық 
желісі бар дамыған аграрлық державаға 
айналуға нақты мүмкіндігі бар. Тамақ өнер-
кәсібі мен АӨК көрсеткіштерінің серпінін 
арттыру халықтың өмір сүру сапасын 
жақсартуға және Қазақстанның азық-түлік 
қауіпсіздігін қамтамасыз етуге ықпал ететін 
болады.

жүктеу/скачать 0,5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: