Қазақстан республикасы денсаулық сақтау министрлігі

~182~ 
Демек, ғаламдық дегеніміз 
- 
жер шарындағы
көкейтесті мəселелер ауқымын 
қамту болып табылады.
Экономикалық даму мен географиялық жағдайының деңгейіне қарамай, 
ғаламдық мəселелерге
əлеуметтік
-
экономикалық
құбылыстар мен процестерді 
де жатқызамыз. Олар планетадағы барлық елдердің мүдделерін қамти
отырып, 
дүниежүзілік қоғамдастықтағы мемлекеттердің
өзара əрекеттенуінің жолдарын 
іздестіруде. Оған
жататындар мыналар: дүниежүзілік өзара соғысты болдырмау; 
қоршаған ортаны қорғау;дамушы
елдердің экономикалық артта қалуын жою; 
энергетикалық, шикізаттық,
азық
-
түлік жəне демографиялық мəселелер
; 
дүниежүзілік мұхит
байлығы мен бейбіт
-
жағдайда космосты
игеру; қауіпті 
аурулардың тарауы мен өсуі: ЖИТС, ісік, нашақорлық; дамушы елдердегі 
демографиялық 
үрдістердің 
асқыну 
салдарынан
тақыр 
кедейлену, 
жұмыссыздық, сауатсыздықтың пайда болуы. Бұл
мəселелер
басқару тəсілі жəне
экономикалық үрдістердің динамикасы,
ұдайы өндіріс құрылымының əсерімен 
тығыз
байланысты болып, жалпы экономикалық аспектіні айқындап көрсете 
түседі.
Ғаламдық мəселелердің
ерекшелігі
сол, оның барлығы адам
тағдырына 
қатысты жəне оны шешуді
тоқтату өркениеттілікті күйретумен бірдей
немесе 
жердегі өндіріс қызметі
мен өмір жағдайын деградациялау болып табылмақ.
Ғаламдық мəселелердің
ерекшелігі сол
тек қана барлық мемлекет
пен 
халықтардың
саяси экономикалық, ғылыми
-
техникалық
күштерінің бірігуі 
нəтижесінде шешуге болады. Барлық халықтар адамзатты
ядролық соғыс 
зардабынан құтқару, экологиялық катастрофаны болдырмау,
дамушы елдердегі 
халықтардың кедейленуін барынша бетін қайтаруға мүдделі. Осы
айтылған 
өмірлік сауалдардан дұрыс шешім
қабылдау
-
халықтардың өмір сүріп кетуіне 
жағдай жасап, өркениеттіліктің дамуына сатылап көшу деген сөз.
Қарусыздану
-
ғаламдық мəселелерді
шешудің басты кілті. XX
-
шы 
ғасырдың 80
-
ші жылдарының екінші жартысында АҚШ
пен бұрынғы КСРО 
арасында
қару
-
жарықтану көз жетпейтін масштаб
пен интенсивтенудің 
шарықтану шегіне жетті. Осы
кезде дүниежүзінде 50 мыңға жуық əртүрлі соғыс 
зарядтарының қоры болып, олардың жалпы қуаты
шамамен 15 мыңдай мегатонн 
құрады. Бұл дегеніміз 1
945-
шы жылғы Хиросимадағы атом жарылысының 
қуатынан миллион есе артық еді. Адамзат тоталитарлық жойылудың адам 
айтқысыз қаупімен бетпе
-
бет келді. Мұралық қару
-
жарақты
пайдаланып 
соғысуда
ешкімде жеңімпаз
болмақ емес, тіпті адамзат ұрпағы
толығымен жоюға 
болады. Ғаламдық соғыс шығындары 80
-
шы
жылдарының ортасында
жыл сайын 
1
00 млн. адам
-
жылға жетті. Соғыс
дайындығына əдетте
“еркін емес”, “тегін 
емес” ресурстар пайдаланылады. Оларға əлемдік ресурстардың көптеген 
мөлшері жұмсалады. Ол адамзат дамуы мен өмір сүруі үшін ең
қымбат, ең 
қажетті ресурстар еді.
Соғыс
қару
-
жарақтарына жұмсалған көптеген ресурстар 
ғаламдық масштабта
көптеген зиян келтіреді. Олардың зияндылығы, тіпті
, 
дүниежүзіндегі елдерде болған
жер сілкінісі, қуаңшылық, су тасқыны, 
тайфундар мен басқалай
стихиялық жағдайлардан əлденеше рет асып кетеді.
Соғыс жəне соғыс
тұтынастары К. Маркстің сөзімен айтқанда: “тікелей 
экономикалық қатынастарда сондай болып көрінеді, егер бар ұлт суға өзінің 

~183~ 
капиталының белгілі
бөлігін лақтырса”. Əдетте қару
-
жарақтану күрделі
саяси, 
əлеуметтік
жəне экономикалық шығындарға алып барады. Қоғамдағы ғылыми
-
техникалық прогресс жетістігі
қару
-
жарақтануды өсірумен емес, оны 
қысқартумен бағаланады. 
Кеңес
Одағы 1987 жылғы тамызда Нью
-
Йорктегі Халықаралық 
конференцияда “Даму үшін қарусыздану” деген халықаралық қорын құруды
ұсынады. “Стратегиялық бағыттағы қару
-
жарақты қысқарту мен шектеу Шарты” 
(СНВ
-
2) бойынша аса жай жəне дүниежүзілік соғыстың туу қаупын дегенмен 
шектеді. Мəскеуде екі ірі
мұралық, державалар
-
АҚШ пен Ресей –1993 жылы 
қаңтардың 3
-
де СНВ
-
2 шартына қол қойды. Шарт талабына сай стратегиялық 
қару
арсеналын 2003
-
і жылға дейін қазіргі деңгейдің 2/3 бөлігіне қысқартуды 
аяғында БҰҰ
-
на қабылданып, дүниежүзілік іс
-
əрекеттерге қатыстырылуы 
мүмкіндігіне ие болды. Сөйтіп Қазақстан мұралық қаруды таратпау шартына 
қосылды. Ядролық қаруды сынау
полигоны Семей жауып, мұралық зарыдтары 
бар алысқа
атылатын ракеталардан босатылады. Қазақстан Республикасы жер 
планетасында алғашқылардың бірі болып мұрасыздық зонаға айналды. Мұралық 
қару АҚШ
-
пен Ресейден басқада
елдерде бар. Олар: Ұлыбритания (Англия), 
Франция, Қытай. Қытай Халық Республикасы 1996 жылы маусымның 29
-
да 
Лобнор полигонында кезекті ядролық сынақ жасап, оған енді мараторий
болғанын хабарлап, ядролық сынақты
тоқтату шартына қосылды. Соғыс 
ресурстарын бейбіт мақсатқа
жұмсауды көздеу
-
конверсия
-
қарусыздану 
жағдайында соғыс өндірісін мен қызметтерін бейбіт рельске көшіру. 
Конверсияны жүзеге асыру жаппай қаруланудың, əлеуметтік
-
экономикалық 
салдарының келеңсіздігін жойып, тұрғындардың əлауқатының көтерілуіне оң 
ықпалын 
жасайды. 
Конверсия 
жоспарын 
жасау 
халықаралық 
ынтымақтастықтың жаңа даму
жолын айқындайды. Ол дегеніміз қарусыздану 
мен “ядролық қаупті” жою мақсатындағы ұлттық шаралардың жүзеге асуы. 
Ядролық қарусыздану мен
жаппай қарулануды жою
-
ғаламдық проблемаларды 
шешудің басты кілті болмақ.
Кедейлікті, ашаршылықты, ауруды жою
-
интерұлттық міндет. Жер 
шарының көп бөлігін қамтып отырған ғаламдық проблемалардың бірегейі
-
кедейлікті, аштықты, ауруды жою болып отыр. Қазіргі уақытта Жер бетінде 
адамзат тарихында бұрын
-
соңды болмаған ашаршылық көптеп белең алуда. 
БҰҰ
-
ның мəлімдеуінше дамушы
елдерде 800 млн астам адам немесе 
тұрғындардың 40% абсолютті кедейлік жағдайда өмір сүруде. Болжам бойынша 
2000 жылға таман кедейлер саны 1,2 млрд адам
болмақшы. Дамушы елдерде 
1980 жылы
аштықтан 50 млн. адам қайтыс болған, ал
оның 15 млн. сəбилер. 
Азық
-
түлік жағдайы төмендеп,
оны өндіру өсімі көп елдерде “жеп қойылды”. Ол 
тұрғындардың өсуімен сипатталады. Демек, дамушы елдерде кедейлік, аштық, 
аурудың асқынуы демократиялық процестермен байланысты. Дамушы елдерде 
астықты импорттау
жоғарғы қарқынмен өсуде: жылына 70
-
ші жылдың басында 
–30 млн. т., 1975 ж
-
80 млн.т., 1990 ж
-
135 млн. т., ал 2000 ж. –226 млн.т., болып 
37 млрд. АҚШ доларын құрамақ. Көптеген елдерде мұндай ақша жоқ та. Əдетте, 
астық импортына кедей елдер мұқтаж екені белгілі. Бар ресурстар мен халық 
саны ара қатынасының алшақтығы өсуде. Қазіргі кезде жер бетіндегі адамзат 6 

~184~ 
млрд. Құраса, келесі ғасырда 8
-
14 млрд. өседі деп көзделуде,
соның 90%
-
тен 
астамы ең кедей мемлекеттердің үлесінде болмақ.
Екінші дүниежүзілік соғыстан соң, жаппай қарулануға кеткен жалпы 
тікелей шығындар 6 трлн. доллардан асқаны белгілі болып отыр. Жыл сайынғы 
соғыс шығындары шамамен триллион доллар құруда. Қазіргі жаппай қарулану 
қарқынын ескерсек, дүниежүзінде жалпы соғыс мақсатына жұмсалатын 
шығындар кемдегенде əрбір 15 жыл сайын екі есе артып отырмақ. 
Дүниежүзіндегі
қару
-
жараққа жұмсалатын шығындар дамушы елдерді қажетті 
тамақ
-
тағамдармен жəне медициналық көмекпен қамтамасыз етуге жетер еді. 
Дəлірек айтсақ, қарусыздану адам жəне дүниежүзілік ресурстарының белгілі 
бөлігін сақтап қалуға көмектесер еді. Ал, одан қалғандарын дүниежүзілік 
қауымдастық шешімімен қоршаған ортаны қорғауға, ауруды жоюға, азық
-
түлікпен қамтамасыз етуге бағыттауға болады.
Ақпараттық өркениеттіліктің мəселелері. Планетамыздағы дамыған елдер 
индустриалды дəуірден постиндустриалдыға, өркениетті ақпараттық дəуірге
өтуде. Туып келе жатқан ақпараттық қатынастар планетадағы барлық елдерге 
оның экономикасының дамуы мен сипатының деңгейіне қарамай
-
ақ əсер етуде. 
Қазіргі уақытта дамыған елдерде
кешенді
сапалар тез қалыптасуда. Əдетте, олар 
өндіріс сферасына ақпараттық технологияның
енуімен,
жоғарғы
тиімділікті
компьютер
жүйесін
өндеумен
байланыстырылады.
Алыс
қашықтарға 
телекоммуникациялық,
космостық, оптикоталшықтық байланыстар жүйесі 
арқылы
ақпараттық қорларды тасымалдайды. Нəтижесінде
компьютерлік жəне
коммуникациялық 
жабдықтар
өндірісі 
жоғары 
деңгейге 
көтерілді. 
Дүниежүзіндегі бірқатар өркениетті елдерде ақпарат индустриясы даму деңгейі 
жағынан материалдық өндіріс сферасынан асып түсуде. Мысалы, АҚШ мен 
Жапонияда ақпараттық өндіріс
сферасында 50
-
% ке жуық еңбек ресурстары 
қамтылған.
АҚШ
-
тың Ұлттық ғылыми қорының болжауынша XXI
-
ші ғасырдың 
басында бұл тенденция өсе түседі. Егер ғылыми қызметтер, инженер, 
техниктерге сұраныс 36%
-
ке өссе, есептеу техникасындағы мамандарға 70%
-
ке, 
программистерге 70%
-
ке дейін өспек. Дүниежүзілік қауымдастықта ақпараттық 
рынок пайда болып, оның 30% американың ақпараттық корпорациясына жатады. 
Ақпараттық бизнес қарқынын үндетуде жəне қызмет көрсету көлемін ұлғайтуда. 
Егер 80
-
шы жылдардың басында жетекші ақпараттық,
компаниялардың табысы 
əлденеше миллион доллардан аспаса, қазіргі компьютерлік қызметті он 
миллиардтаған доллар
көлемінде сатып отыр. Бұл деген жалпы
əлеуметтік
-
экономикалық қатынастар жүйесінде –
ақпараттық
қатынастардың
-
К.Маркс 
дəуіріндегі қоғамдық
қатынастардың түрі ретінде тезірек ұлғайтып, барынша 
қарқынды күш алуда. Ақпараттық қатынастың үдеуі
өндірістің
дамуы мен 
интеллектуалдық құндылықтарды қарқынды пайдаланумен түсіндіріледі. 
Құндылықтарға:білім, 
ақпараттар, 
ғылыми
-
техникалық, 
жаңалықтар, 
алгоритмдар, ресурстар жатады. Ақпараттық қатынастар дерлік барлық 
əлеуметтік
-
экономикалық жүйелерге əсер етеді. Ғалымдардың ойынша, ақпарат
-
қоғамдық өндірістің
жаңа функционалдық категориясы
болып, оның ерекше 
жəне маңызды компоненті. Осыған байланысты ғалымдардың есептеуінше, 

~185~ 
ақпараттық өркениеттілік дəуірінде ұдайы ұлғаймалы өндірістің жаңа типті 
қалыптасып, көбінесе интеллектуалдық факторлармен байланысты.
Экономикалық теория ғылымы өндіріс заңдары, бөліну мен тұтыну, 
материалдық игіліктерді ерекше түсіндіре отырып, ақпаратпен жақындаса 
түседі. Өндіріс заңдары
мен ақпараттық ресурстарды қолдануды ақпараттық 
ғылым дейміз. Ақпараттанудың негізгі бағыт
-
бағдары жаңа
халық 
шаруашылығы сферасын қалыптастырып, қарқында дамыту, ол дегеніміз 
ақпараттық индустрия.
ТМД елдері мен Қазақстан үшін экономиканы
ақпараттандыру
-
алыс келешектің міндеті. Бұл
үшін ТМД
елдерінде қосымша 
көп қаржы қажет етеді. Соған қарамастан Қазақстан Республикасы рынокқа 
өтудің екінші бағдарламасы ретінде телекоммуникацияны жедел дамытып, 
технологиялық артта қалуды жоймақшы.
Қазақстан Республикасы экономиканы 
ақпараттандыруда
дүниежүзілік қауымдастықта қалыптасқан оң тəжиірбені іске 
асырмақшы. Дүниежүзілік экономиканы ақпараттандыру үрдісінде өз орнын 
төмендегідей көрсеткіштермен айқындап алмақ:
- 
жалпы айналысатын тұрғындар
санының ішінде ақпараттық
сектормен 
айналысатындардың болуы;
- 
шаруашылық сапалары бойынша ақпараттық қызметтерді бөлуі;
- 
бүгінде бар ақпараттық технология типтері мен олардың өзара 
арақатынасы;
- 
жалпы ұлттық ақпарат берілу көлеміндегі прогрессивтік ақпараттық 
технологияның мөлшері;
- 
жиынтық
қоғамдық өнімдегі ақпараттық өндірістің үлесі.
Мұндай критерилер дүниежүзінде басқа елдерде де қабылданған. Оларды 
Қазақстан Республикасы экономика ақпараттандыру ұлттық бағдарламасының 
негізі ретінде алуға болады. 
Адамзатта жалғыз бөлінбейтін ауа
кеңістігіне, барлығы үшін бір тұтас 
орман
массиві “жеңіл планеталар” қандай континентте орналасса да бір
əлемдік 
мұхит, бір космос. Қоршаған ортаның қорғау саласында халықаралық 
концепциялар мен іс
-
қимыл бағдарламаларын жасалу көп түрлі
ғылыми, 
техникалық
өндірістік жəне басқа да
міндеттерді шешумен байланысты. 
Олардың арасында қорғаудың экономикалық аспектісі
шығарылады. Жеке 
алғанда əлемдік экологиялық проблемаларды шешуде үлес ретінде ғылыми 
зерттеу мен “экологикалық бюджет” деп аталатын халықаралық келісімдер 
негізінде жасалғанда жəне əрбір елдің орындау қажеттілігі пайда болады.
Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымы
-
1946 жылы біріккен ұлттық 
ұйымының жанынан құрылған
халықаралық медициналық мекеме. Дүниежүзілік 
Денсаулық Сақтау Ұйымының жарғысында бекітілген негізгі мақсаты
-
жер 
бетіндегі барлық халықаралық, дүниежүзілік деңгейде халықтардың 
денсаулығын жақсартуға қол жеткізу болып табылады. ДДСҰ
-
ның жарғысы (бас 
құжаты) қабылданған мерзім ретінде
-
1948 жылдың
7 сəуірі 
- 
Дүниежүзілік 
Денсаулық қорғау мерекесі деп аталып өтеді. Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау 
Ұйымының жоғарғы ұйымы
- 
Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ассамблеясы. 
Бұл ұйым ДДСҰ
-
ның жұмыс бағытын анықтап, Бас директорын əрбір 5 жыл 
сайын тағайындап отырады. Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының
орта

~186~ 
əкімшілік ұйымы
-
Хатшылық штаб пəтері саналады, ол Швейцарияның Женева 
қаласында орналасқан. 
Қазақстан Республикасы ДДСҰ
-
на 1992 жылы 19 тамыздан бастап мүшесі
ретінде (Еуропа аймақтық ұйымына кіреді) қабылданған. 

жүктеу/скачать 2,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: