Қазақстан республикасы денсаулық сақтау министрлігі

~192~ 
Марксистік
 
теория
бойынша мемлекет қоғамдық еңбек бөлінісінің, 
отбасының, жеке меншіктің жəне бір 
- 
біріне қарама қайшылықтағы таптардың 
шығуынан пайда болды дейді (К.Маркс, Ф.Энгельс)
Зорлық
, 
күштеу
 
теориясы
бойынша мемлекет өзінің ішінде руларды, 
тайпаларды, тұрғындарды бір орталыққа біріктіру мақсатында мəжбүрлеу, 
күштеу əдістерін қолданады, сөйтіп күштеудің арқасында мемлекет пайда
болады дейді (Л.Гумплович, Е.Дюринг) 
Қазақ жерінде алғашқы қауымдық қоғам заманында рулық қауым пайда 
болып, ұзақ ғасырлар бойы адамдар туыс, қандастығы ұйымның шеңберінде өмір 
сүрді. Бұл аймақта мекендеген көшпелі тайпаларда мемлекеттің құрылуы 
ғасырларға созылып, ол ерекше күрделі түрлер арқылы қалыптасты, ал барша 
жұрт ертеден келе жатқан ауызша заңдар жүйесі “əдет”
заңына бағынып келген.
Жалпы қоғамдық қатынаста белгілі бір ережеге сүйене отырып өмір 
сүреміз. Оны ғылыми тілде құқықтық норма (ереже, қалыпты жағдай) дейміз. 
Құқықтық норма құқықтың бір бөлшегі, қоғамдық қатынастардың жақсы 
дамуының үлгісі деуге болады. Ол адам іс
-
əрекетінің тəртібінің шеңберін 
анықтап, олардың бостандығын жəне қарым
-
қатынасын реттеп, басқарып 
отырады. Құқықтық нормалардың белгілері:
1. Мемлекеттік органның қабылдаған, бекіткен актісі жəне оның заңды 
күші бар. Мұндай нормалар қоғамдағы тəртіптің үлгісін
, 
субьектілердің құқығы 
мен міндеттерін, орындалу жолдарын толық əрі нақты көрсетеді. Егер 
көрсетілмесе, субьектілер өз еркімен іс
-
əрекет етуге құқылы, тек заңға нұқсан 
келтірмеулері керек.
2. Норма ерікті түрде орындалмаса, мемлекет орындатуға мəжбүр етеді.
3. 
Құқықтық нормалардың жүзеге асырылуын жəне оның орындалуын 
мемлекет қамтамасыз етеді.
4. Құқықтық норма адамдардың, қоғам тəртібінің кепілдігі ретінде жұмыс 
істейді.
Сонымен, құқықтық норма
-
қоғамдағы қатынас субьектілерінің құқықтары 
мен міндеттерін реттеп, басқарып отыратын жалпыға бірдей мемлекетпен 
қамтамасыз етілетін ереже
-
қағида.
Құқықтық норма 
- 
құқықтың бастапқы элементі. Құқық нормаларының 
құрылымына мына элементтер кіреді:
1. 
Гипотеза 
- 
осы норма қолданысқа енетін нақты өмірлік жағдаяттарды 
нұсқау;
2. 
Диспозиция 
- 
гипотезада санамаланған жағдайларға қатысы бар 
болғанда субъектілердің бағынуға тиісті өзін ұстау ережелері;
3. Санкция 
- 
егер субъектілер диспозицияның нұсқауларын орындамаған 
жағдайда мүмкін болатын жазалау түрі мен шаралары.
Құқық
нормасы барлық қоғамдық қатынастарды реттейтін əлеметтік 
нормалардың негізгі бір түрі болып табылады. Əлеуметтік нормаладың түрлері 
келесідей негізде жіктеледі. Адамгершілік нормалары, корпоративті нормалар, 
дəстүрлі, құқық нормасы жəне өзге мінез
-
құлық ережелері. Құқық нормасының 
басқа да əлеметтік нормалардан ерекшелігі: нормативтік
-
құқықтық актілер 

~193~ 
түрінде нақты анықталған, мемлекеттік мəжбүрлеу күшімен қамтамасыз етілген, 
əлеуметтік
қатынас субьектілері үшін ортақ міндеттілік.

жүктеу/скачать 2,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: